1.Asit – Baz Tepkimeleri:
Asit veya asidik özelliğe sahip olan maddeler baz veya bazik özelliğe sahip maddelerle tepkime verirler. Bu tepkimeye nötürleşme tepkimesi de denir. Asit – Baz tepkimelerini maddelerin sınıfına göre 5 bölüme ayırabiliriz:
a) Asit – Baz Tepkimesi:
Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su meydana getirir. Ancak baz NH3 ise su meydana gelmez sadece tuz oluşur. Tuz bazın katyonu ile asitin anyonundan meydana gelir. (Asitlerin 6. bazların ise 7. genel özelliğinde anlatılmıştı.)
Örnek:
Asit + BazTuz + H2O
b) Asit oksit – Baz Tepkimesi:
Asit oksitler, bazlarla tepkimeye girerek tuz ve suyu meydana getirir. (Bileşikler ünitesinde Asit oksitlerin 2. genel özelliği)
Örnek:
Asit Oksit + BazTuz + H2O
c) Asit – Bazik Oksit Tepkimesi
Asitlerin, Bazik oksitlerle tepkimesi de asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimeden de tuz ve su meydana gelir.
Örnek:
Asit + Bazik oksitTuz + H2O
d) Asit oksit – Bazik Oksit Tepkimesi:
Asit oksitler ( asitanhidratlar yani susuz asitler) bazik oksitlerle (bazanhidratlarla yani susuz bazlarla) tepkime verirler. Tepkime sonucu sadece tuz meydana gelir, su oluşmaz.
Örnek:
Asit oksit + Bazik oksitTuz
e) Tuz – Asit tepkimesi
(karbonat) iyonu içeren tuzlar asitlerle tepkime verirler. Tepkime sonucu tuz , su ve CO2 meydana gelir. Bu tepkime de bir asit- baz tepkimesidir.
Örnek:
Tuz + AsitTuz + CO2 + H2O
2. Metal – Asit Tepkimesi:
Soymetaller ( Cu, Hg, Ag, Pt ve Au) hariç diğer metaller asitlerle tepkime verir. Tepkime sonucu tuz ve H2 gazı meydana gelir. (Bileşikler ünitesinde asitlerin genel özelliklerinin 5. maddesi)
Örnek:
Ancak Cu, Hg ve Ag yükseltgen ( karşısındakini yükseltgeyen) HNO3 ve H2SO4 gibi asitlerle tepkime verirler. Tepkime ürünleri normal asit- metal tepkimelerinden farklıdır. Tepkime sonucu tuz, su ve oksit meydana gelir.
HNO3 değişik şartlarda farklı oksit verir. Ortam sıcak ve derişik ise NO2 oksidi, soğuk ve seyrektik ise NO oksidini meydana getirir.
H2SO4 sadece sıcak ve derişik ortamda Cu, Hg ve Ag ile tepkime verir. Tepkime sonunda SO2 gazı meydana gelir.
Örnek:
3. Metal – Baz Tepkimesi
Ancak amfoter (asitler karşısında baz gibi, bazlar karşısında asit gibi davranan) metaller ( Al, Zn, Cr, Sn ve Pb ) bazlarla tepkime verir.
Tepkime sonucu asit – metal tepkimelerinde olduğu gibi tuz ve H2 gazı meydana gelir. ( Bileşikler ünitesinde bazların genel özelliklerinin 6. maddesi)
Örnek:
Al + HCl AlCl3 + H2
Al + NaOH Na3AlO3 + H2
Zn + HCl ZnCl2 + H2
Zn + NaOH Na2ZnO2 + H2
Not: Al ile Cr aynı (+3) Zn ile Sn ve Pb aynı (+2) değerliği aldığı için denklemleri aynı olacaktır.
Örnek:
Al + 3NaOH Na3AlO3 + 3/2 H2
Cr + 3NaOH Na3CrO3 + 3/2 H2
4. Aktif metal – Su tepkimesi
1. dereceden aktif metaller ( Li, Rb, K, Ba, Sr, Ca ve Na ) soğuk suyla dahi tepkime verirken 2. dereceden aktif metaller ( Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Cd, Fe) ancak 700 oC, 800 oC de su buharı ile tepkime verir.
Tepkime sonucu baz ve H2 gazı meydana gelir. Diğer metallerin su ile tepkimesi yoktur.
Örnek:
Li + H2O LiOH + 1/2H2
Na + H2O NaOH + 1/2H2
Ca + 2H2OCa(OH)2 + H2
Ba + H2O
Zn + H2O
Cu + H2O
5. Yer Değiştirme Tepkimesi
Yalın haldeki element, kendisiyle benzer kimyasal özellik gösteren iyonik bağlı bileşikteki elementten daha aktif ise yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir.
Aktif metal aşınırken pasif metal çöker. Yer değiştiren element ametal ise ametallerin fiziksel hallerine göre değişiklik olur.
Örnek:
X(k) + YCl(aq)XCl(aq) + Y(k)
tepkimesi kendiliğinden gerçekleşiyor ise X metali Y metalinden aktif demektir.
Ca(k) + MnCl2(aq)
Ba(k) + Al2S3(aq)
Not: Asitler iyonik bağlı bileşik olmadığı halde H den aktif olan metallerin asitlerle tepkimeleri de yer değiştirme tepkimesi olarak değerlendirilir. Bir başka deyişle metal, asitle tepkimesinden H2 gazı açığa çıkartıyor ise H den aktiftir.
Fe(k) + 2HCl(aq)FeCl2(aq) + H2(g)
Fe metali H den aktif olduğu için yukarıdaki tepkime gerçekleşti.
Cu(k) + HCl(aq)Tepkime gerçekleşmez
Cu metali H den aktif olmadığı için tepkime gerçekleşmedi.
6. Sentez (Birleşme) – Analiz (Analiz) Tepkimesi
Birden fazla madde birleşerek bir madde oluşuyor ise sentez, bir madde birden fazla maddeye dönüşüyor ise analiz tepkimesidir.
Sentez Tepkimesi Analiz Tepkimesi
(Birleşme Tepkimesi) (Ayrışma Tepkimesi)
X + Y ZZX + Y
Yukarıdaki denklemlerde yer alan maddelerden ;
X element veya bileşik
Y element veya bileşik
Z ise kesinlikle bileşiktir.
Örnek:
H2 + I2 2HI
CO + ½ O2 CO2
O2 + H2OH2O2
CaO + CO2 CaCO3
Yukarıda yer alan tepkimeler sentez tepkimesidir. Analiz tepkimeleri ise tersi tepkimelerdir.
Aşağıdaki tepkimeleri sentez veya analiz olmalarına göre sınıflandırınız.
1. N2 + 3H2 2NH3
2. H2O2H2O + ½ O2
3. CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
7. Yanma Tepkimeleri
Maddelerin O2 ile vermiş oldukları tepkimelerdir. N2 maddesi haricindeki maddelerin yanması ısı veren ( ekzotermik ) tepkilerdir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
CO + ½ O2 CO2
N2O + 2O2 N2O5
H2O ½ O2 H2O2
8. Ekzotermik ve Endotermik Tepkime
Isı veya enerji veren tepkimelere Ekzotermik tepkime, ısı veya enerji alan tepkimelere ise Endotermik tepkime denir.
Ekzotermik tepkimelere örnek:
H2 + ½ O2H2O + ısı
HCl + NaOH NaCl + H2O + ısı
CaO + CO2 CaCO3 + ısı
Endotermik tepkimelere örnek:
N2 + O2 + ısı 2NO
2NH3 + ısı N2 + 3H2
PCl5 + ısı PCl3 + Cl2
Fiziksel olaylarda da endotermik ve ekzotermik ifadeler kullanılır.
Örneğin kağıdın yanması, suyun donması ekzotermik iken buzun erimesi olayı endotermiktir.
Sizlerde 5 endotermik veya ekzotermik olayı fiziksel veya kimyasal olmalarına göre belirtiniz.
1.
2.
3.
4.
5.
9. Redok Tepkimeleri
Yükseltgenme – İndirgenme tepkimeleridir. Elektron alış verişi ile ile gerçekleşen tepkimelerdir.
Kimyasal tepkimelerde elektron veren yükseltgenir, indirgen özellik gösterir.
Soru:
Bir tepkimenin redox tepkimesi olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Cevap:
1.Denklemde yalın halde element var ise redox tepkimesidir.
Örnek:
H2 + ½ O2 H2O
Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2
2. Denklemde değerlik değiştiren element var ise redox tepkimesidir.
Örnek:
X2(YO4)3 + Y2O3 XO2 + YO2
FeS + HNO3Fe(NO3)3 + NO + H2SO4 + H2O
Aşağıdaki kimyasal tepkimelerden hangileri redox tepkimeleridir?
1. Cu + HNO3 Cu(NO3)3 + NO2 + H2O
2. BaO2 BaO + ½ O2
3. N2 + 3H22NH3
4. CO3-2 + 2H+ CO2 + H2O
5. HCl + NaOH NaCl + H2O
Sorular:
1. I. H+ + OH-H2O
II. CO3-2 + 2H+CO2 + H2O
III. 3HCl + Al(OH)3AlCl3 + H2O
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri asit
baz tepkimesidir?
A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
2. Asit – baz tepkimeleri için;
I. Ürün maddeleri tuz ve sudur.
II. Ekzotermik tepkimedir.
III. Nötürleşme tepkimesidir.
İfadelerinden hangileri kesinlikle
doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve III C) I ve II
D) II ve IIIE) I ,II ve III
3. I. XO + 2HClXCl2 + H2O
II. X + 2NaOH Na2XO2 + H2
Denklemlerine göre aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) XO nötr oksittir.
B) X, metaldir.
C) X amfoter karakterlidir.
D) XO su ile tepkime vermez.
E) X, HCl ile de tepkime verir.
4. Kuvvetli baz + X Tuz + H2
Soğuk su + YBaz + H2
Nitrik asit + Z Tuz + Oksit + Su
Yukarıdaki tepkimeleri veren X,Y ve Z
metalleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?
XY Z
A)Na CaCu
B)ZnNaAg
C)AlMg Na
D)CuAgAl
E)MgZnNa
5. Oda koşullarında Al metali aşağıdaki
maddelerden hangisi ile tepkime vermez?
A) NaOH B) HFC) NH3
D) CH3COOHE) HNO3
6. Oda koşullarında su ile aşağıdaki
maddelerden hangisi tepkime vermez?
A) NaB) BaC) Ca
D) KE) Mg
7.X + Y+2X+2 + Y
Y+ Z+2Y+2 + Z
Tepkimelerine göre X, Y ve Z metalleri
için;
I. X metali Y den aktiftir.
II. Y metali Z den pasiftir.
III. Yükseltgenme eğilimi en fazla olan X
tir.
İfadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III
8.
I. Kap II. KapIII. Kap
Yukarıda yer alan kaplara üzerlerinde
belirtilen metaller ilave ediliyor.
Metallerin aktiflikleri sırasıyla Y, X ve Z
olduğuna göre hangi kaplarda tepkime
gerçekleşir?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
9. H2 + O2H2O + Isı
Tepkimesi için;
I. Redoks tepkimesidir.
II. Yanma tepkimesidir.
III. Sentez tepkimesidir.
İfadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IIB) Yalnız III C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
10. Aşağıdaki tepkimelerin hangisinden
hidrojen gazı açığa çıkmaz?
A) Cr + NaOH
B)Na + H2O
C)HF + Ba(OH)2
D)Fe + H2SO4
E)HCl + Ca
11.I. H2S + 2KOHK2S + H2O
II. C3H8O2 + 4O23CO2 + 4H2O
III. CaCO3CaO + CO2
Reaksiyonları türleri aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I IIIII
A) Asit-baz Yanma Redoks
B) Asit-bazYer değiştirmeSentez
C) Redoks AyrışmaYanma
D) Asit-baz Yanma Analiz
E) Analiz Yanma Redoks
12.X2Y3 + 3Z 3ZY + 2X
Reaksiyonu ile ilgili olarak;
I. Yer değiştirme tepkimesidir.
II. Z , Y den daha aktiftir.
III. X in değerliği değişmemiştir.
İfadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) I, II ve III
13. X maddesi, HNO3 çözeltisine ilave
edildiğinde H2 ve NO gazları meydana
geldiğine göre:
I. X maddesi saf değildir.
II. Soymetal içeren alaşımdır.
III. X maddesi Al elementidir.
Yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız IB) I ve IIC) I ve III
D) Yalnız IIE) II ve III
14. X Y + Z
Denkleminde yer alan maddeler için;
I. Saf maddelerdir.
II. X, Y ve Z nin içerdiği bütün atomları
içermektedir.
III. X bileşik, Y ve Z elementtir.
Yargılarından hangileri kesinlikle
doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) II ve IIIE) I, II ve III
15. XO maddesi eşit iki parçaya bölünerek
HCl ve NaOH içeren iki farklı kaba
konuluyor. Her iki kaptan da tepkime
gerçekleştiğine göre;
I. X metali Al olabilir.
II. X(OH)2 de NaOH ile tepkime verir.
III. X in H2SO4 ile tepkimesinden SO2
gazı açığa çıkar.
Yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIIE) II ve III
21 Ocak 2008 Pazartesi
Bileşiklerin Sınıflandırılması
TEST – 1
1. Aşağıda verilenlerden hangisi zayıf asittir ?
A) HCl B) H2SO4C) H3PO4
D) HNO3E) HBr
2. Aşağıda verilenlerden hangisi asitlerle tepkime vermez ?
A) CaO B) Na C) Fe
D) CO E) Al2O3
3. Aşağıda verilenlerden hangisinin sulu çözeltisi turnusol kağıdının rengine etki eder ?
A) NaCl B) KI C) CaCO3
D) BaBr2E) LiClO3
4. "Asit oksit ve bazik oksitler su ile tepkime verirler. Nötr oksit ve amfoter oksitler su ile tepkime vermezler."
Buna göre aşağıda verilen oksitlerden hangisi su ile tepkime vermez ?
A) CaO B) Na2OC) FeO
D) SO2 E) N2O
5. I.Aktif metallerle reaksiyon verme.
II.Elektrik akımını iletme.
III. Turnusol kağıdının rengine etki etme.
Hangileri bütün asit – baz çözeltileri için doğrudur ?
A) Yalnız IIB) II ve III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
6. "Peroksitler ısıtıldıklarında O2(g) oluştururlar. " Buna göre ;
I.BaO2II. H2O2
III. Na2OIV. Fe3O4
Yukarıda verilenlerden hangilerinin ısıtılması sonucu O2 gazı oluşur ?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) I, II ve IV E) I ve III
7. Aşağıda verilenlerden hangisi NaOH ile tepkime vermez ?
A) Al(OH)3 B) HCl C) CaO
D) P4O10 E) HF
8.I. HBrO
II. HBrO2
III. HBrO3
Yukarıda verilen oksi asitlerin asitlik kuvvetine göre sıralaması aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur ?
A) I>II>III B) II>I>IIIC) III>I>II
D) II>I>IIIE) III>II>I
9. " Kuvvetli asitlerle kuvvetli bazlar tepkimeye girerek nötr tuzları oluştururlar."
NH3? Zayıf baz H2SO4 ? Kuvvetli asit
Ba(OH)2 ? Kuvvetli baz HCl? Kuvvetli asit
Olduğuna göre ;
I. BaSO4
II. NH4Cl
III. BaCl2
IV. (NH4)2SO4
yukarıda verilenlerden hangileri nötr tuzdur ?
A) II ve IIIB) III ve IVC) I ve III D) II ve IV E) I ve IV
10. - Asit ve bazlarla tepkime vermezler.
- Yanma tepkimesi verirler.
Yukarıda verilen özelliklere sahip madde aşağıdakilerin hangilerinde doğru verilmiştir ?
A) NaOB) Fe3O4 C) Al2O3
D) CO2E) N2O
11. Bütün asit çözeltileri dikkate alındığında ;
I.Soy metallerle tepkime vermezler.
II. Amfoter metallerle H2 gazı oluştururlar.
III. Bütün bazlarla tuz ve su oluştururlar.
hangileri doğru olur ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve IIIE) I,II ve III
12. ZnO oksiti ile ilgili ;
I.Asit ve bazlarla tepkimeye girer.
II. Oda şartlarında su ile tepkime verir.
III. Yanma tepkimesi verir.
İfadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
13. X2O : Nötr Oksit
Y2O : Bazik Oksit
ZO : Amfoter Oksit
olduğuna göre ;
I. X metaldir.
II. X ve Y arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.
III. X ile Z arasında alaşım oluşur.
ifadelerden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IIB) Yalnız IC) II ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
14. X, Y ve Z elementlerinin oksitleri ile ilgili ;
I. XO oksidi asit ve bazlarla tepkime verdiği halde su ile tepkime vermiyor.
II. Y2O oksidi asitlerle tepkime verdiği halde bazlarla tepkime vermiyor.
III. ZO oksidi bazlarla ve su ile reaksiyon vermiyor.
yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır ?
A) X metaldir.
B) Y2O nun sulu çözeltisi baz özelliği gösterir.
C) Y metaldir.
D) ZO bileşiği asitlerle reaksiyon verir.
E) Z ametaldir.
15. Aşağıda verilenlerden hangisinde bir sınıflandır ma söz konusu değildir ?
A) CaO , MgO , Na2O
B) Al2O3 , ZnO , PbO2
C) NaCl , K2O , HCl
D) KCl , CaCl2 , AlBr3
E) HF , HCl , HBr
16. Aşağıda bazı eşleştirmeler yapılmıştır. Hangisi farklıdır ?
A) KOH ; KCl
B) HI ; AgI
C) HCl ; FeCl3
D) HNO3 ; Mg(NO3)2
E) NaOH ; Na2CO3
17. I. NaII. Cu
II. ZnIV. Fe
yukarda verilenlerden hangileri HCl ile tepkime verdiği halde NaOH ile tepkime vermez ?
A) I ve IIB) I ve IVC) II ve III
D) I, II ve IV E) II ve IV
TEST – 2
1. Aşağıda verilenlerden hangisi asitlerle su oluşturmaz ?
A) CaOB) NH3 C) Na2O
D) NaOH E) Al(OH)3
2. XO2 bir peroksit olduğuna göre, X için ;
I.2A grubu elementidir.
II. Değerliği +4 ‘tür.
III. Son orbitalinde 2 elektronu bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) I ve IIIE) I, II ve III
3. Nötr oksitlerle ilgili olarak ;
I.Ametallerin oksijence fakir bileşikleridir.
II. O2 ile tepkimeleri sonucu oluşan ürün bazlarla tepkime vermez.
III. Su ile tepkime vermezler.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. X metalinin amfoter olduğunu kanıtlamak için;
I.HCl ile tepkime vermesi
II. NaOH ile tepkime vermesi
III. Su ile tepkime vermemesi
en az hangilerinin bilinmesi yeterlidir ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) I ve IIIE) I, II ve III
5. I.CO2+CaO ?
II. NH3+HCl ?
III. Ca(OH)2 + CH3COOH ?
Yukarıda verilen tepkimelerin hangilerinden tuz oluştuğu halde su oluşmaz ?
A) Yalnız IB) Yalnız III C) I ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
6.
Şekildeki sisteme gönderilen CO2 , He ve NH3 gazlarından hangileri diğer uçtan çıkar ?
A) Yalnız CO2B) Yalnız He C) CO2 ve HeD) NH3 ve He E) CO2 , He ve NH3
7. Aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır ?
A) Na2O: Bazik Oksit
B) CaO: Nötr Oksit
C) Al2O3: Amfoter Oksit
D) H2O2 : Peroksit
E) CO2: Asit Oksit
8. NH3’ün sulu çözeltisi için ;
I. Çözeltide H+ iyonu sayısı OH- den fazla dır.
II. Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
III. Zayıf bir bazdır.
İfadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve IIIE) I, II ve III
9. Asit çözeltileri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır ?
A) Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir ler.
B) Aktif metallerle tepkimelerinden H2 gazı oluşur.
C) Soy metallere oksijenli kuvvetli asitler tesir ederek H2 gazı oluştururlar.
D) Elektriği iletirler.
E) Bazlarla tepkimelerinden tuz oluştururlar.
10. I. Bütün asit ve baz tepkimeleri sonucu tuz ve su oluşur.
II. Cu metalinin HCl ile tepkimesinden tuz ve H2 gazı oluşur.
III.Amfoter metaller bazlarla tepkimeye girerek H2 gazı oluştururlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
11.– XO2 bazlarla tepkime vermekte asitlerle tepkime vermemektedir.
- YO asit ve bazlarla tepkime vermemek tedir.
- ZO asit ve bazlarla tepkime vermektedir.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur ?
XO2 YOZO
A) Asit Oksit Amfoter Oksit Nötr Oksit
B) Bazik OksitNötr Oksit Amfoter Oksit
C) Asit Oksit Nötr Oksit Amfoter Oksit
D) Bazik OksitAmfoter Oksit Bazik Oksit
E) Bazik OksitAsit Oksit Nötr Oksit
12. Asit veya baz olduğu bilinmeyen X çözeltisinin kuvvetli asit olduğunu kanıtlamak için ;
I. Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirmesi
II. NaOH ile nötr tuz oluşturması
III. Ca metali ile H2 gazı oluşturması
Yukarıda verilenlerden en az hangileri gereklidir ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
13. X, Y ve Z nin sırasıyla kuvvetli asit, kuvvetli baz ve zayıf baz oldukları bilinmektedir.
Buna göre ,
I.X ve Y nin oluşturacağı tuz nötr tuzdur.
II. X ve Z nin oluşturacağı tuzun sulu çözeltisinde H+ sayısı OH- sayısından fazladır.
III. X, Y ve Z elektriği iyi iletirler.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve IIIE) I, II ve III
14.I. Asit Oksit a. ZnO
II. Amfoter Oksitb. CaO2
III.Nötr Oksitc. CO2
IV. Peroksit d. N2O
Yukarıda bazı oksit isimleri ve karşılarında örnekleri verilmiştir. Aşağıdaki eşleştirmeler den hangisi doğrudur ?
A) I c , II d , III a , IV b
B) I b , II a , III d , IV c
C) I b , II d , III c , IV a
D) I c , II a , III d , IV b
E) I d , II c , III a , IV b
15. X, Y ve Z metalleri için ;
I. X asitlerle tepkime verdiği halde bazlarla tepkime vermiyor.
II. Y asit ve bazlarla tepkime veriyor.
I. Z asit ve bazlarla tepkime vermiyor.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur ?
X Y Z
A)MgAlFe
B)NaAlAu
C)FeCaNa
D)NaAlCo
E)MgCaFe
16. CH3COOH ‘ın sulu çözeltisi için ;
I. Turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.
II. H+ iyon sayısı OH- iyon sayısından fazladır.
III. Bazlarla tepkimeye girebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) II ve IIIC) I ve II
1. Aşağıda verilenlerden hangisi zayıf asittir ?
A) HCl B) H2SO4C) H3PO4
D) HNO3E) HBr
2. Aşağıda verilenlerden hangisi asitlerle tepkime vermez ?
A) CaO B) Na C) Fe
D) CO E) Al2O3
3. Aşağıda verilenlerden hangisinin sulu çözeltisi turnusol kağıdının rengine etki eder ?
A) NaCl B) KI C) CaCO3
D) BaBr2E) LiClO3
4. "Asit oksit ve bazik oksitler su ile tepkime verirler. Nötr oksit ve amfoter oksitler su ile tepkime vermezler."
Buna göre aşağıda verilen oksitlerden hangisi su ile tepkime vermez ?
A) CaO B) Na2OC) FeO
D) SO2 E) N2O
5. I.Aktif metallerle reaksiyon verme.
II.Elektrik akımını iletme.
III. Turnusol kağıdının rengine etki etme.
Hangileri bütün asit – baz çözeltileri için doğrudur ?
A) Yalnız IIB) II ve III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
6. "Peroksitler ısıtıldıklarında O2(g) oluştururlar. " Buna göre ;
I.BaO2II. H2O2
III. Na2OIV. Fe3O4
Yukarıda verilenlerden hangilerinin ısıtılması sonucu O2 gazı oluşur ?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) I, II ve IV E) I ve III
7. Aşağıda verilenlerden hangisi NaOH ile tepkime vermez ?
A) Al(OH)3 B) HCl C) CaO
D) P4O10 E) HF
8.I. HBrO
II. HBrO2
III. HBrO3
Yukarıda verilen oksi asitlerin asitlik kuvvetine göre sıralaması aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur ?
A) I>II>III B) II>I>IIIC) III>I>II
D) II>I>IIIE) III>II>I
9. " Kuvvetli asitlerle kuvvetli bazlar tepkimeye girerek nötr tuzları oluştururlar."
NH3? Zayıf baz H2SO4 ? Kuvvetli asit
Ba(OH)2 ? Kuvvetli baz HCl? Kuvvetli asit
Olduğuna göre ;
I. BaSO4
II. NH4Cl
III. BaCl2
IV. (NH4)2SO4
yukarıda verilenlerden hangileri nötr tuzdur ?
A) II ve IIIB) III ve IVC) I ve III D) II ve IV E) I ve IV
10. - Asit ve bazlarla tepkime vermezler.
- Yanma tepkimesi verirler.
Yukarıda verilen özelliklere sahip madde aşağıdakilerin hangilerinde doğru verilmiştir ?
A) NaOB) Fe3O4 C) Al2O3
D) CO2E) N2O
11. Bütün asit çözeltileri dikkate alındığında ;
I.Soy metallerle tepkime vermezler.
II. Amfoter metallerle H2 gazı oluştururlar.
III. Bütün bazlarla tuz ve su oluştururlar.
hangileri doğru olur ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve IIIE) I,II ve III
12. ZnO oksiti ile ilgili ;
I.Asit ve bazlarla tepkimeye girer.
II. Oda şartlarında su ile tepkime verir.
III. Yanma tepkimesi verir.
İfadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
13. X2O : Nötr Oksit
Y2O : Bazik Oksit
ZO : Amfoter Oksit
olduğuna göre ;
I. X metaldir.
II. X ve Y arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.
III. X ile Z arasında alaşım oluşur.
ifadelerden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IIB) Yalnız IC) II ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
14. X, Y ve Z elementlerinin oksitleri ile ilgili ;
I. XO oksidi asit ve bazlarla tepkime verdiği halde su ile tepkime vermiyor.
II. Y2O oksidi asitlerle tepkime verdiği halde bazlarla tepkime vermiyor.
III. ZO oksidi bazlarla ve su ile reaksiyon vermiyor.
yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır ?
A) X metaldir.
B) Y2O nun sulu çözeltisi baz özelliği gösterir.
C) Y metaldir.
D) ZO bileşiği asitlerle reaksiyon verir.
E) Z ametaldir.
15. Aşağıda verilenlerden hangisinde bir sınıflandır ma söz konusu değildir ?
A) CaO , MgO , Na2O
B) Al2O3 , ZnO , PbO2
C) NaCl , K2O , HCl
D) KCl , CaCl2 , AlBr3
E) HF , HCl , HBr
16. Aşağıda bazı eşleştirmeler yapılmıştır. Hangisi farklıdır ?
A) KOH ; KCl
B) HI ; AgI
C) HCl ; FeCl3
D) HNO3 ; Mg(NO3)2
E) NaOH ; Na2CO3
17. I. NaII. Cu
II. ZnIV. Fe
yukarda verilenlerden hangileri HCl ile tepkime verdiği halde NaOH ile tepkime vermez ?
A) I ve IIB) I ve IVC) II ve III
D) I, II ve IV E) II ve IV
TEST – 2
1. Aşağıda verilenlerden hangisi asitlerle su oluşturmaz ?
A) CaOB) NH3 C) Na2O
D) NaOH E) Al(OH)3
2. XO2 bir peroksit olduğuna göre, X için ;
I.2A grubu elementidir.
II. Değerliği +4 ‘tür.
III. Son orbitalinde 2 elektronu bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) I ve IIIE) I, II ve III
3. Nötr oksitlerle ilgili olarak ;
I.Ametallerin oksijence fakir bileşikleridir.
II. O2 ile tepkimeleri sonucu oluşan ürün bazlarla tepkime vermez.
III. Su ile tepkime vermezler.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. X metalinin amfoter olduğunu kanıtlamak için;
I.HCl ile tepkime vermesi
II. NaOH ile tepkime vermesi
III. Su ile tepkime vermemesi
en az hangilerinin bilinmesi yeterlidir ?
A) Yalnız IB) Yalnız II C) I ve II
D) I ve IIIE) I, II ve III
5. I.CO2+CaO ?
II. NH3+HCl ?
III. Ca(OH)2 + CH3COOH ?
Yukarıda verilen tepkimelerin hangilerinden tuz oluştuğu halde su oluşmaz ?
A) Yalnız IB) Yalnız III C) I ve III
D) I ve IIE) I, II ve III
6.
Şekildeki sisteme gönderilen CO2 , He ve NH3 gazlarından hangileri diğer uçtan çıkar ?
A) Yalnız CO2B) Yalnız He C) CO2 ve HeD) NH3 ve He E) CO2 , He ve NH3
7. Aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır ?
A) Na2O: Bazik Oksit
B) CaO: Nötr Oksit
C) Al2O3: Amfoter Oksit
D) H2O2 : Peroksit
E) CO2: Asit Oksit
8. NH3’ün sulu çözeltisi için ;
I. Çözeltide H+ iyonu sayısı OH- den fazla dır.
II. Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
III. Zayıf bir bazdır.
İfadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve IIIE) I, II ve III
9. Asit çözeltileri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır ?
A) Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir ler.
B) Aktif metallerle tepkimelerinden H2 gazı oluşur.
C) Soy metallere oksijenli kuvvetli asitler tesir ederek H2 gazı oluştururlar.
D) Elektriği iletirler.
E) Bazlarla tepkimelerinden tuz oluştururlar.
10. I. Bütün asit ve baz tepkimeleri sonucu tuz ve su oluşur.
II. Cu metalinin HCl ile tepkimesinden tuz ve H2 gazı oluşur.
III.Amfoter metaller bazlarla tepkimeye girerek H2 gazı oluştururlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
11.– XO2 bazlarla tepkime vermekte asitlerle tepkime vermemektedir.
- YO asit ve bazlarla tepkime vermemek tedir.
- ZO asit ve bazlarla tepkime vermektedir.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur ?
XO2 YOZO
A) Asit Oksit Amfoter Oksit Nötr Oksit
B) Bazik OksitNötr Oksit Amfoter Oksit
C) Asit Oksit Nötr Oksit Amfoter Oksit
D) Bazik OksitAmfoter Oksit Bazik Oksit
E) Bazik OksitAsit Oksit Nötr Oksit
12. Asit veya baz olduğu bilinmeyen X çözeltisinin kuvvetli asit olduğunu kanıtlamak için ;
I. Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirmesi
II. NaOH ile nötr tuz oluşturması
III. Ca metali ile H2 gazı oluşturması
Yukarıda verilenlerden en az hangileri gereklidir ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
13. X, Y ve Z nin sırasıyla kuvvetli asit, kuvvetli baz ve zayıf baz oldukları bilinmektedir.
Buna göre ,
I.X ve Y nin oluşturacağı tuz nötr tuzdur.
II. X ve Z nin oluşturacağı tuzun sulu çözeltisinde H+ sayısı OH- sayısından fazladır.
III. X, Y ve Z elektriği iyi iletirler.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve IIIE) I, II ve III
14.I. Asit Oksit a. ZnO
II. Amfoter Oksitb. CaO2
III.Nötr Oksitc. CO2
IV. Peroksit d. N2O
Yukarıda bazı oksit isimleri ve karşılarında örnekleri verilmiştir. Aşağıdaki eşleştirmeler den hangisi doğrudur ?
A) I c , II d , III a , IV b
B) I b , II a , III d , IV c
C) I b , II d , III c , IV a
D) I c , II a , III d , IV b
E) I d , II c , III a , IV b
15. X, Y ve Z metalleri için ;
I. X asitlerle tepkime verdiği halde bazlarla tepkime vermiyor.
II. Y asit ve bazlarla tepkime veriyor.
I. Z asit ve bazlarla tepkime vermiyor.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur ?
X Y Z
A)MgAlFe
B)NaAlAu
C)FeCaNa
D)NaAlCo
E)MgCaFe
16. CH3COOH ‘ın sulu çözeltisi için ;
I. Turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.
II. H+ iyon sayısı OH- iyon sayısından fazladır.
III. Bazlarla tepkimeye girebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur ?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) II ve IIIC) I ve II
Küresel Simetri
Uyarılma: Bir atoma bir miktar enerji vererek son yörüngesindeki elektronların daha yüksek enerji düzeyin-deki orbitallere aktarılması olayına uyarılma denir. Karar-sızlık halidir. Enerji verme olayı kesilirse yüksek enerji dü-zeyine çıkan elektron aldığı enerjiyi vererek temel enerji düzeyine geçer.
Örnek:
1H: 1s1temel enerji düzeyi
1H: 2s1uyarılmış hal
6C: 1s2 2s2 2p2temel enerji düzeyi
6C: 1s2 2s1 2p3uyarılmış hal
11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1temel enerji düzeyi
11Na: 1s2 2s2 2p6 5s1uyarılmış hal
15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3temel enerji düzeyi
15P: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p3 3d1uyarılmış hal
Not: Grup ve periyot temel enerji düzeyindeki elekt-ron dağılımına göre yapılır.
Küresel Simetri: Elektron dağılımında son orbitalin tam veya yarı dolma halidir. Kararlılık halidir.
Tam dolu hali:s2p6d10
Yarı dolu hali:s1 p3d5
Not: 6B ve 1B grubu elementleri kendi iç bünyesinde-ki enerjinin bir kısmını kullanarak daha kararlı bir yapıya u-laşmak için elektron dağılımlarında s orbitalinden 1 elekt-ron d orbitaline geçer. Küresel simetri yapısına ulaşmış o-lur. Bu olay uyarılma değildir. Çünkü dışarıdan enerji alın-mamış ve daha kararlı yapıya ulaşılmıştır.
Örnek:
24Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4(yanlış)
24Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5(doğru)
29Cu ve 42Mo elementlerinin elektron dağılımlarını da siz yapınız.
29Cu
29Cu
42Mo
42Mo
Soru 1:
X: 1s2 2s2 2p2
Y: 1s2 2s1 2p3
Z: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
Elektron dağılımları yukarıda verilen X,Y ve Z atomları
için:
I. Y, X in uyarılmış halidir.
II. X ve Z aynı grup elementidir.
III. Y küresel simetri yapısındadır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I,II ve III
Soru 2:
Elektron dağılımında 5 tam dolu, 5 yarı dolu orbitali
olan X atomu için:
I. Atom numarası 15 tir.
II. Metaldir.
III. Uyarılmış haldedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I,II ve III
Soru 3:
Atom numarası aşağıda verilen atomlardan hangisi
küresel simetri yapısında değildir?
A) 4 B) 7 C) 11 D) 24 E) 13
Örnek:
1H: 1s1temel enerji düzeyi
1H: 2s1uyarılmış hal
6C: 1s2 2s2 2p2temel enerji düzeyi
6C: 1s2 2s1 2p3uyarılmış hal
11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1temel enerji düzeyi
11Na: 1s2 2s2 2p6 5s1uyarılmış hal
15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3temel enerji düzeyi
15P: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p3 3d1uyarılmış hal
Not: Grup ve periyot temel enerji düzeyindeki elekt-ron dağılımına göre yapılır.
Küresel Simetri: Elektron dağılımında son orbitalin tam veya yarı dolma halidir. Kararlılık halidir.
Tam dolu hali:s2p6d10
Yarı dolu hali:s1 p3d5
Not: 6B ve 1B grubu elementleri kendi iç bünyesinde-ki enerjinin bir kısmını kullanarak daha kararlı bir yapıya u-laşmak için elektron dağılımlarında s orbitalinden 1 elekt-ron d orbitaline geçer. Küresel simetri yapısına ulaşmış o-lur. Bu olay uyarılma değildir. Çünkü dışarıdan enerji alın-mamış ve daha kararlı yapıya ulaşılmıştır.
Örnek:
24Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4(yanlış)
24Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5(doğru)
29Cu ve 42Mo elementlerinin elektron dağılımlarını da siz yapınız.
29Cu
29Cu
42Mo
42Mo
Soru 1:
X: 1s2 2s2 2p2
Y: 1s2 2s1 2p3
Z: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
Elektron dağılımları yukarıda verilen X,Y ve Z atomları
için:
I. Y, X in uyarılmış halidir.
II. X ve Z aynı grup elementidir.
III. Y küresel simetri yapısındadır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I,II ve III
Soru 2:
Elektron dağılımında 5 tam dolu, 5 yarı dolu orbitali
olan X atomu için:
I. Atom numarası 15 tir.
II. Metaldir.
III. Uyarılmış haldedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I,II ve III
Soru 3:
Atom numarası aşağıda verilen atomlardan hangisi
küresel simetri yapısında değildir?
A) 4 B) 7 C) 11 D) 24 E) 13
Atomların Grubunu ve Periyodunu Bulma
GRUP VE PERİYOT BULMA
Yukarıda yer alan periyodik tabloda görüldüğü gibi düşey sütunlara grup, yatay sıralara periyot denir.
Periyodik tabloda yer alan elementler atom numaralarına göre dizilmiştir. Atom numarası sağa ve aşağıya doğru inildikçe artar.
Bir elementin periyodik tablodaki yeri temel haldeki elektron dağılımından bulunur.
Grup Bulma:
Elektron dağılımının hangi orbital ile bittiğine bakılır.
s ve p orbitali ile biterse A grubu, d ile biterse B grubu elementidir.
Kaçıncı A veya B grubunda olduğu ise aşağıdaki gibi bulunur:
sx ile biterse xA grubundadır.
s1 ise 1A grubu elementidir.
s2 ise 2A grubu elementidir.
py ile biterse her p orbitalinden önce dolu olan s orbitali (s2 py) olduğu için (y+2)A grubu elementidir.
p1 ile biterse 3A grubu elementidir.
p3 ile biterse 5A grubu elementidir.
p4 ile biterse …. grubu elementidir.
p6 ile biterse …. grubu elementidir.
dz ile biterse her d orbitalinden önce dolu olan s orbitali (sx dz) olduğu için (x+z)B grubu elementidir. Üç tane 8B grubu elementi olduğu için (x+z) toplamı 8, 9 ve 10 olduğu zaman 8B grubu 11 ve 12 olduğu zaman 10 çıkartılır ve 1B ve 2B grubu olur.
s2 d1 ile biterse 3B grubu elementidir.
s2 d2 ile biterse … grubu elementidir.
S1 d5 ile biterse … grubu elementidir.
s2 d5 ile biterse … grubu elementidir.
s2 d6 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d7 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d8 ile biterse …. grubu elementidir.
s1 d10 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d10 ile biterse … grubu elementidir.
Periyot Bulma:
Elektron dağılımındaki:
1. Orbitallerin başında yer alan rakamların en büyüğü(en yüksek enerji düzeyi, baş kuant sayısı) periyodu verir.
2. En son yazılan s orbitalinin başındaki rakam periyodu verir.
Not: atom numarası 2 olan He elementinin elektron dağılımı 1s2 ile biter. 1.periyot(yatay sırada) iki tane element vardır 1A ve 8A. He da 8A grubu elementidir. 2A grubu elementi değil. Zaten 1. periyotta 2A grubu yok.
Örnek:
Atom numarası sırasıyla 3, 5, 10, 12, 17, 19, 22, 28, 30 52 ve 87 olan elementlerin periyodik tablodaki yerlerini bulunuz.
3:
5: 1s2 2s2 2p1
10: 1s2 2s2 2p6 8A grubu 2. periyot
12: 1s2 2s2 2p6 3s22A grubu 3. periyot
17:
19:
22: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d24B grubu 4. periyot
28:
30:
52:
87:
Grup ve periyot bulmada diğer metotlar:
1. 8A Metodu
Bu metotla grup ve periyot bulabilmek için :
a) 8A grubunda yer alan elementlerin atom numaralarını bilmek gerekir. Atom numaraları sırasıyla 2, 10, 18, 36, 54 ve 86 dır.
b) Grupların sıralanışını bilmek gerekir.
1A,2A,3B…8B,8B,8B,1B,2B,3A,…8A
c) B grubu elementlerinin 4. periyottan itibaren başladığını ve ilk temsilcilerinin atom numarasının 21 olduğu unutulma-malıdır.
Verilen atom numarasına en yakın soygaz dikkate alınarak sağa veya sola doğru kaç adım gidilmesi gerektiği tespit edilir. Aynı adım miktarı grup numarası ilerletilerek grup numarası bulunur. Yatay sırası sayılarak periyot bulunur.
Örnek:
Atom numarası 50 ise: Kendisine en yakın soygazın atom numarası 54 tür. Atom numarası 4 eksik olduğuna göre grup numarası da soygazlarınkinden (8A dan) 4 eksik olması gerekir. O halde 4A grubu elementidir. Atom numarası 54 olan soygaz 5. soygazdır.(2, 10, 18, 36, 54, 86 ) 5. periyotta demektir.
Aynı metotla atom numarası 9, 12, 32, 15 ve 88 olan elementlerin grup ve periyodunu bulunuz.
2. Metot
Sorularda atom numarası küçük olan elementler sorulduğunda pratiktik sağlar.
1A8A
1……………………………………………2
3……….(X-2) A grubu………………10
11………..(1Y ise YA grubu……….18
Atom numarasıGrupPeriyot
1 1A 1
28A 1
4 (4-2)A2
8 (8-2)A2
111A 3
13 3A 3
17 7A 3
3. Metot: Pauli prensiplerine göre:
Bu metotla A grubunda yer alan elementlerin grup ve periyodu bulunabilir.
Pauli prensipleri:
I. n yörünge sayısı olmak üzere her yörüngenin alabileceği maksimum elektron sayısı 2n2 kadardır.
1. yörünge en fazla 2 elektron alabilir.
2. yörünge en fazla 8 elektron alabilir.
3. yörünge en fazla 18 elektron alabilir.
4. yörünge en fazla 32 elektron alabilir.
II. İç yörüngelerdeki elektron sayısı 2, 8, 18 veya 32 olabilir.
III. Dış yörüngede en fazla 8 elektron olabilir.
Yukarıda yer ilkelere göre elektron dağılımı yapılır. Son yörüngedeki elektron sayısı grup numarasını, yörünge sayısı periyodu verir.
Değerlik elektron sayısı:
Tanım 1: Elektron dağılımında son yörüngedeki elektron sayısıdır.
Tanım 2: Grup numarasıdır.
Tanım 3: Bileşiklerinde aldıkları değerliklerin en büyüğüdür.
Her tanımın kendisine göre istisnaları vardır. Bunların içinden o elemente en uygun olanı alınarak değerlik e- sayısı belirlenir.
Yukarıda yer alan periyodik tabloda görüldüğü gibi düşey sütunlara grup, yatay sıralara periyot denir.
Periyodik tabloda yer alan elementler atom numaralarına göre dizilmiştir. Atom numarası sağa ve aşağıya doğru inildikçe artar.
Bir elementin periyodik tablodaki yeri temel haldeki elektron dağılımından bulunur.
Grup Bulma:
Elektron dağılımının hangi orbital ile bittiğine bakılır.
s ve p orbitali ile biterse A grubu, d ile biterse B grubu elementidir.
Kaçıncı A veya B grubunda olduğu ise aşağıdaki gibi bulunur:
sx ile biterse xA grubundadır.
s1 ise 1A grubu elementidir.
s2 ise 2A grubu elementidir.
py ile biterse her p orbitalinden önce dolu olan s orbitali (s2 py) olduğu için (y+2)A grubu elementidir.
p1 ile biterse 3A grubu elementidir.
p3 ile biterse 5A grubu elementidir.
p4 ile biterse …. grubu elementidir.
p6 ile biterse …. grubu elementidir.
dz ile biterse her d orbitalinden önce dolu olan s orbitali (sx dz) olduğu için (x+z)B grubu elementidir. Üç tane 8B grubu elementi olduğu için (x+z) toplamı 8, 9 ve 10 olduğu zaman 8B grubu 11 ve 12 olduğu zaman 10 çıkartılır ve 1B ve 2B grubu olur.
s2 d1 ile biterse 3B grubu elementidir.
s2 d2 ile biterse … grubu elementidir.
S1 d5 ile biterse … grubu elementidir.
s2 d5 ile biterse … grubu elementidir.
s2 d6 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d7 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d8 ile biterse …. grubu elementidir.
s1 d10 ile biterse …. grubu elementidir.
s2 d10 ile biterse … grubu elementidir.
Periyot Bulma:
Elektron dağılımındaki:
1. Orbitallerin başında yer alan rakamların en büyüğü(en yüksek enerji düzeyi, baş kuant sayısı) periyodu verir.
2. En son yazılan s orbitalinin başındaki rakam periyodu verir.
Not: atom numarası 2 olan He elementinin elektron dağılımı 1s2 ile biter. 1.periyot(yatay sırada) iki tane element vardır 1A ve 8A. He da 8A grubu elementidir. 2A grubu elementi değil. Zaten 1. periyotta 2A grubu yok.
Örnek:
Atom numarası sırasıyla 3, 5, 10, 12, 17, 19, 22, 28, 30 52 ve 87 olan elementlerin periyodik tablodaki yerlerini bulunuz.
3:
5: 1s2 2s2 2p1
10: 1s2 2s2 2p6 8A grubu 2. periyot
12: 1s2 2s2 2p6 3s22A grubu 3. periyot
17:
19:
22: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d24B grubu 4. periyot
28:
30:
52:
87:
Grup ve periyot bulmada diğer metotlar:
1. 8A Metodu
Bu metotla grup ve periyot bulabilmek için :
a) 8A grubunda yer alan elementlerin atom numaralarını bilmek gerekir. Atom numaraları sırasıyla 2, 10, 18, 36, 54 ve 86 dır.
b) Grupların sıralanışını bilmek gerekir.
1A,2A,3B…8B,8B,8B,1B,2B,3A,…8A
c) B grubu elementlerinin 4. periyottan itibaren başladığını ve ilk temsilcilerinin atom numarasının 21 olduğu unutulma-malıdır.
Verilen atom numarasına en yakın soygaz dikkate alınarak sağa veya sola doğru kaç adım gidilmesi gerektiği tespit edilir. Aynı adım miktarı grup numarası ilerletilerek grup numarası bulunur. Yatay sırası sayılarak periyot bulunur.
Örnek:
Atom numarası 50 ise: Kendisine en yakın soygazın atom numarası 54 tür. Atom numarası 4 eksik olduğuna göre grup numarası da soygazlarınkinden (8A dan) 4 eksik olması gerekir. O halde 4A grubu elementidir. Atom numarası 54 olan soygaz 5. soygazdır.(2, 10, 18, 36, 54, 86 ) 5. periyotta demektir.
Aynı metotla atom numarası 9, 12, 32, 15 ve 88 olan elementlerin grup ve periyodunu bulunuz.
2. Metot
Sorularda atom numarası küçük olan elementler sorulduğunda pratiktik sağlar.
1A8A
1……………………………………………2
3……….(X-2) A grubu………………10
11………..(1Y ise YA grubu……….18
Atom numarasıGrupPeriyot
1 1A 1
28A 1
4 (4-2)A2
8 (8-2)A2
111A 3
13 3A 3
17 7A 3
3. Metot: Pauli prensiplerine göre:
Bu metotla A grubunda yer alan elementlerin grup ve periyodu bulunabilir.
Pauli prensipleri:
I. n yörünge sayısı olmak üzere her yörüngenin alabileceği maksimum elektron sayısı 2n2 kadardır.
1. yörünge en fazla 2 elektron alabilir.
2. yörünge en fazla 8 elektron alabilir.
3. yörünge en fazla 18 elektron alabilir.
4. yörünge en fazla 32 elektron alabilir.
II. İç yörüngelerdeki elektron sayısı 2, 8, 18 veya 32 olabilir.
III. Dış yörüngede en fazla 8 elektron olabilir.
Yukarıda yer ilkelere göre elektron dağılımı yapılır. Son yörüngedeki elektron sayısı grup numarasını, yörünge sayısı periyodu verir.
Değerlik elektron sayısı:
Tanım 1: Elektron dağılımında son yörüngedeki elektron sayısıdır.
Tanım 2: Grup numarasıdır.
Tanım 3: Bileşiklerinde aldıkları değerliklerin en büyüğüdür.
Her tanımın kendisine göre istisnaları vardır. Bunların içinden o elemente en uygun olanı alınarak değerlik e- sayısı belirlenir.
Atomun Yapıtaşları
Atom çekirdek ve elektrondan meydana gelir. Çekirdek ise temelde proton ve nötrondan meydana gelir.
Bu parçacıkların bazı özellikleri aşağıda verilmiştir:
Atom
Parçacık
Proton(p)
Nötron(n)
Elektron(e-)
Yükü
+1 esyb
yüksüz
-1 esyb
Kütlesi
1 akb
1 akb
1/1840 akb
Tablodan anlaşılacağı gibi atomun ağırlığını çekirdek oluşturmaktadır. Elektronun kütlesi proton ve nötrona göre çok küçük olduğu için ihmal edilir.
Atom ağırlığı= Kütle no = p+n sayısı
Her şey kendine uygun birimlerle ifade edilir. Gözle görülemeyen küçücük zerreler de kendine özgü birimle ifade edilir. Atomlar veya moleküller de akb ile ifade edilir. Akb, atomik kütle birimidir. Gram ile akb arasında:
ilişkisi söz konusudur. Bir başka ifadeyle 6,02.1023 akb 1 gramdır.
Atomlar içerdikleri proton sayılarına göre numaralandırılmıştır. Çekirdeğin yükünü de proton belirlediği için:
Atom numarası= Çekirdek yükü= p sayısı
Atom veya atom gruplarının yükü p ve e- sayısına bağlıdır. Atom veya atom gruplarının almış veya vermiş oldukları toplam e- sayısına yük veya değerlik denir. Değerliğin p ve e- sayısı ile ilişkisi aşağıdaki gibidir.
P sayısı = e- sayısı + Değerlik( yük )
veya
Değerlik(yük) = (e- sayısı) – ( p sayısı)
Atomun sembolü üzerinde p sayısı, atom ağırlığı ve yükü aşağıdaki gibi gösterilir.
Sembol üzerinde e- sayısı ve n sayısı gösterilmez ama işlem kolaylığı sağlaması adına aşağıdaki yerlerde olduğu kabul edilir.
Yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir. Bir başka deyişle e- almış veya vermiş atom veya atom gruplarına iyon denir.
Elektron alma ile oluşan (-) eksi yüklü iyonlara ANYON, elektron verme ile oluşan (+) yüklü iyonlara KATYON denir.
Birden fazla atomdan oluşan iyona KÖK denir.
Na : Sodyum atomudur.
Na+: Sodyum iyonudur.
Na+ iyonu, Na atomunun bir elektron vermesi ile oluşur. Değerliği +1 olduğu için. (1 rakamı yazılmayabilir)
SO3 bileşiktir. Çünkü değerliği sıfırdır. Yani alınan ve verilen elektron sayısı eşittir.
SO3-2 bir anyondur, köktür. Hariçten 2 tane daha e- almıştır. Sahip olduğu elektron sayısı 1 tane S atomu ve 3 tane O atomunun e- sayısından 2 fazlasıdır.
Örnek sorular:
1. X-2 iyonu için:
I. Katyondur.
II. X atomunun 2 proton vermiş halidir.
III. Proton sayısı elektron sayısından 2 fazladır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIE) I, II ve III
2. Atom numarası 12 olan elementin +2 yüklü iyonu
için:
I. Anyondur.
II. 2 tane elektron vermiştir
III. Elektron sayısı 10 dur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
3. 3 proton, 4 nötron ve 2 elektron içeren lityum (Li)
iyonu nasıl gösterilir?
4. 13X+2 ve iyonunun elektron sayısı kaçtır?
5. iyonlarının p sayılarını
bulunuz.
6. iyonunun nötron sayısı elektron sayısından
6 fazladır. X in atom numarası kaçtır.
7. X-3 iyonu Y+1 ve Z iyon ve atomlarına 2 şer tane
elektron veriyor. Her birinin son hali nasıl olur?
8. 1 tane siyanür (CN- ) iyonunda kaç tane elektron
vardır?( 6C, 7N )
9. 1 tane NO3- iyonunda kaç tane elektron vardır?
(7N, 8O )
10. XO4- iyonunda toplam 50 e- bulunmaktadır. X in
atom numarası kaçtır?
11. 1 tane azot atomunun içinde 7 şer tane p, n ve e-
bulunmaktadır. Buna göre:
a) 1 tane azot atomunun (N) kütlesi kaçtır?
b) 5 tane azot atomunun (N) kütlesi Kaçtır?
c) 3,01.1023 tane azot atomunun (N) kütlesi kaçtır?
d) 3 tane azot molekülünün (N2) kütlesi kaçtır?
e) 10 tane azot molekülünün kütlesi kaçtır?
f) 6,02.1023 tane azot molekülünün kütlesi kaçtır?
g) 3 tane N-3 iyonunun kütlesi kaçtır?
h) 6,02.1024 tane N-3 iyonunun kütlesi kaçtır?
12. X-3 iyonunun elektron dağılımı 2p6 ile bitmektedir.
X atomu için:
I. Ametaldir.
II. 2. periyot 5A grubu elementidir.
III. Değerlik elektron sayısı 8 dir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
13. Aşağıdaki iyonlardan hangisinin elektron dağılımı
3p6 ile bitmez?
A) 19K+B) 20Ca+2C) 17Cl-1D) 8O-2E) 15P-3
14. iyonunun elektron sayısı bilinirse:
I. Proton sayısı
II. Nötron sayısı
III. Periyodik tablodaki yeri
hangileri bulunabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve IIIE) I, II ve III
Bu parçacıkların bazı özellikleri aşağıda verilmiştir:
Atom
Parçacık
Proton(p)
Nötron(n)
Elektron(e-)
Yükü
+1 esyb
yüksüz
-1 esyb
Kütlesi
1 akb
1 akb
1/1840 akb
Tablodan anlaşılacağı gibi atomun ağırlığını çekirdek oluşturmaktadır. Elektronun kütlesi proton ve nötrona göre çok küçük olduğu için ihmal edilir.
Atom ağırlığı= Kütle no = p+n sayısı
Her şey kendine uygun birimlerle ifade edilir. Gözle görülemeyen küçücük zerreler de kendine özgü birimle ifade edilir. Atomlar veya moleküller de akb ile ifade edilir. Akb, atomik kütle birimidir. Gram ile akb arasında:
ilişkisi söz konusudur. Bir başka ifadeyle 6,02.1023 akb 1 gramdır.
Atomlar içerdikleri proton sayılarına göre numaralandırılmıştır. Çekirdeğin yükünü de proton belirlediği için:
Atom numarası= Çekirdek yükü= p sayısı
Atom veya atom gruplarının yükü p ve e- sayısına bağlıdır. Atom veya atom gruplarının almış veya vermiş oldukları toplam e- sayısına yük veya değerlik denir. Değerliğin p ve e- sayısı ile ilişkisi aşağıdaki gibidir.
P sayısı = e- sayısı + Değerlik( yük )
veya
Değerlik(yük) = (e- sayısı) – ( p sayısı)
Atomun sembolü üzerinde p sayısı, atom ağırlığı ve yükü aşağıdaki gibi gösterilir.
Sembol üzerinde e- sayısı ve n sayısı gösterilmez ama işlem kolaylığı sağlaması adına aşağıdaki yerlerde olduğu kabul edilir.
Yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir. Bir başka deyişle e- almış veya vermiş atom veya atom gruplarına iyon denir.
Elektron alma ile oluşan (-) eksi yüklü iyonlara ANYON, elektron verme ile oluşan (+) yüklü iyonlara KATYON denir.
Birden fazla atomdan oluşan iyona KÖK denir.
Na : Sodyum atomudur.
Na+: Sodyum iyonudur.
Na+ iyonu, Na atomunun bir elektron vermesi ile oluşur. Değerliği +1 olduğu için. (1 rakamı yazılmayabilir)
SO3 bileşiktir. Çünkü değerliği sıfırdır. Yani alınan ve verilen elektron sayısı eşittir.
SO3-2 bir anyondur, köktür. Hariçten 2 tane daha e- almıştır. Sahip olduğu elektron sayısı 1 tane S atomu ve 3 tane O atomunun e- sayısından 2 fazlasıdır.
Örnek sorular:
1. X-2 iyonu için:
I. Katyondur.
II. X atomunun 2 proton vermiş halidir.
III. Proton sayısı elektron sayısından 2 fazladır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve IIE) I, II ve III
2. Atom numarası 12 olan elementin +2 yüklü iyonu
için:
I. Anyondur.
II. 2 tane elektron vermiştir
III. Elektron sayısı 10 dur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
3. 3 proton, 4 nötron ve 2 elektron içeren lityum (Li)
iyonu nasıl gösterilir?
4. 13X+2 ve iyonunun elektron sayısı kaçtır?
5. iyonlarının p sayılarını
bulunuz.
6. iyonunun nötron sayısı elektron sayısından
6 fazladır. X in atom numarası kaçtır.
7. X-3 iyonu Y+1 ve Z iyon ve atomlarına 2 şer tane
elektron veriyor. Her birinin son hali nasıl olur?
8. 1 tane siyanür (CN- ) iyonunda kaç tane elektron
vardır?( 6C, 7N )
9. 1 tane NO3- iyonunda kaç tane elektron vardır?
(7N, 8O )
10. XO4- iyonunda toplam 50 e- bulunmaktadır. X in
atom numarası kaçtır?
11. 1 tane azot atomunun içinde 7 şer tane p, n ve e-
bulunmaktadır. Buna göre:
a) 1 tane azot atomunun (N) kütlesi kaçtır?
b) 5 tane azot atomunun (N) kütlesi Kaçtır?
c) 3,01.1023 tane azot atomunun (N) kütlesi kaçtır?
d) 3 tane azot molekülünün (N2) kütlesi kaçtır?
e) 10 tane azot molekülünün kütlesi kaçtır?
f) 6,02.1023 tane azot molekülünün kütlesi kaçtır?
g) 3 tane N-3 iyonunun kütlesi kaçtır?
h) 6,02.1024 tane N-3 iyonunun kütlesi kaçtır?
12. X-3 iyonunun elektron dağılımı 2p6 ile bitmektedir.
X atomu için:
I. Ametaldir.
II. 2. periyot 5A grubu elementidir.
III. Değerlik elektron sayısı 8 dir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
13. Aşağıdaki iyonlardan hangisinin elektron dağılımı
3p6 ile bitmez?
A) 19K+B) 20Ca+2C) 17Cl-1D) 8O-2E) 15P-3
14. iyonunun elektron sayısı bilinirse:
I. Proton sayısı
II. Nötron sayısı
III. Periyodik tablodaki yeri
hangileri bulunabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve IIIE) I, II ve III
Atomla İlgili Terimler
A. İzoelektronik -İzoton-İzobar-İzotop
İzo eşit anlamındadır. İzoelektronikte elektronik dağılımın, izotopta protonun, İzotonda nötronun, izobarda ise kütle numarasının eşitliği söz konudur.
1. İzoelektronik: Elektron dağılımları aynı olan atom veya iyonlara denir. Elektron sayıları ve dağılımları aynı olduğu için kimyasal özellikleri benzerdir.
Örnek:
11Na+ , 10Ne, 9F-, 8O-2, 12Mg+2 atom ve iyonları izoelektroniktir.
2. İzoton: Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı atomlara izoton denir. İzoton atomların p ve e- sayıları farklı olduğu için kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
atomları izotondur.
3. İzobar: Kütle numaraları (p+n) aynı, proton sayıları farklı atomlara izobar denir. İzoton atomlarda olduğu gibi p ve e- sayıları farklı olduğu için kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
atomları izobardır.
4. İzotop:Proton sayıları aynı, nötron sayıları (dolayısıyla kütle numaraları ) farklı atomlara izotop denir. Proton ve elektron sayıları aynı olduğu için kimyasal özellikleri aynı, nötron sayıları farklı olduğu için erime ve kaynama noktası, yoğunluk, yayılma hızı gibi fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
İzotop atomların kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıydı. İzotop atomların meydana getirdikleri bileşiklerin de kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır. Çünkü fiziksel özelliklerin farklı olmasına neden olan n sayısı farklılığı ortadan kalkmıyor.
Örnek:
ve nin kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır.
İzotopu olmayan elementlerin sayısı çok azdır. Genellikle elementlerin birden fazla cins atomu vardır.
İzotop atomları olan elementlerin atom ağırlığı izotop atomların doğada bulunma yüzdelerine göre belirlenir.
Örnek:
Klor elementinin ve olmak üzere iki izotopu vardır. Doğada sadeceatomu olsaydı klorun atom ağırlığı 35, sadeceatomu olsaydı klorun atom ağırlığı 37 olacaktı. İkisi beraber olduğuna göre doğada bulunma yüzdelerine göre belirlenmelidir.
izotopundan % 75, izotopundan ise % 25 oranında bulunmaktadır. O halde:
Klor elementinin atom ağırlığı= 35.0,75 + 37.0,25
= 35,5 olmalıdır.
B. Allotrop
Aynı cins atom veya moleküllerin uzayda farklı dizilmesi sonucu meydana gelen farklı molekül veya kristal yapıdaki maddelerdir.
Örnek:
C atomlarından elmas ve grafit meydana gelir.
O atomlarından oksijen molekülü (O2 ) ve ozon molekülü (O3) meydana gelir.
S atomlarının farlı dizilmesinden pek çok allotrop meydana gelir. Başlıca allotropları monoklin kükürt ve rombik kükürttür.
P atomlarından beyaz fosfor ve kırmızı fosfor allotropları meydana gelir.
CaCO3 ün farklı dizilmesinden ise mermer ve kireç taşı olmak üzere iki farklı allotrop meydana gelir.
Allotrop maddelerin bazı kimyasal özellikleri aynı bazıları ise farklıdır. Bu nedenle genel olarak kimyasal özellikleri benzerdir ifadesi daha uygundur.
Molekül büyüklükleri, yoğunlukları, erime ve kaynama noktaları, kimyasal tepkimelere girme yatkınlıkları, fiziksel özellikleri farklıdır.
Aynı tepkimeyi yerdikleri zaman meydana getirdikleri bileşiklerin kimyasal ve fiziksel özellikleri aynıdır. Çünkü fiziksel özelliklerinin farklı olmasına neden olan atomların dizilişlerindeki farlılık bileşik haline geçildiğinde ortadan kalkar.
Örnek:
Elmas, grafite göre zor da olsa yanar ve karbon dioksite (CO2) dönüşür. Elmas ve grafit farklı iken elmastan oluşan CO2, grafitten oluşan CO2 ile aynıdır.
Not: Allotrop maddelerin içinde izotop atomların bulunabileceğini unutmayınız.
Örnek Sorular
1. I.
II.
III.
Yukarıdakilerin hangilerinde verilen iki taneciğin kimyasal özelliği birbirinin aynıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2000 – ÖSS)
2. Bir elementin atomları ile ilgili,
I. Nötron sayıları farklı ise birbirinin izotopudur.
II. Elektron sayıları farklı ise en az biri iyondur.
III. Kütleleri farklı ise birbirinin allotropudur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2000 – ÖSS)
3. X,Y ve Z elementlerinin,
atomlarında aşağıdakilerin hangisinde verilenler birbirlerine eşit değildir?
A) X ve Y nin proton sayıları
B) X ve Y nin nötron sayıları
C) X ve Z nin nötron sayıları
D) Y ve Z nin kütle numaraları
E) Z nin nötron sayısı ile proton sayısı
(2000 – ÖSS)
4. Bir elementin aynı cins atomlarının farklı kristal veya molekül şekillerinin her birine o elementin allotropu denir.
Bu tanıma göre, aşağıdakilerin hangisinde verilen maddeler birbirinin allotropu değildir?
A) Oksijen – Ozon
B) Grafit – Elmas
C) Kırmızı fosfor- Beyaz fosfor
D) Radyoaktif iyot – Radyoaktif olmaya iyot
E) Rombik kükürt – Monoklin
(1992 ÖSS)
5. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangilerinin birbirinin izotopu olduğu kesindir?
I. O2 ( oksijen gazı)- O3 ( ozon gazı)
II. C (elmas) – C ( grafit)
III. H ( hidrojen) – D ( döteryum)
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
(1990 ÖSS)
8. İzoelektronik X+1, 10Ne ve Z-1 atom ve iyonları için,
I. Aynı periyotta yer alırlar.
II. Atom numarası en büyük olan X tir.
III. Değerlik elektron sayısı en büyük olan Ne dir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I ve III
C. Atom Çapı
Atom şekil olarak küreye benzer. Kürenin yarı çapı bilindiğinde , çapı ve hacimde biliniyor demektir.
Atom çapı veya hacmi ile ilgili soruları cevaplaya bilmek için çekirdek ile son yörünge arasındaki uzaklığın (yarı çapın ) bilinmesi yeterlidir.
KüreAtom
Elementlerin atom çapı periyodik sistemde sola ve aşağıya doğru gidildikçe artar.
Aynı periyotta atom çapı değişiminin incelenmesi:
3Li6C 9F
Aynı grupta atom çapının incelenmesi:
3Li
11Na
19K
Sonuç: Aynı grupta bir periyot değişmesiyle atom çapında meydana gelen değişme, aynı periyotta bir grup değişmesiyle atom çapında meydana gelen değişmeden çok çok büyüktür.
Atom veya iyonların çaplarına göre sıralanış istenil-diğinde bakılması gereken öncelik sırası aşağıdaki gibidir.
1. Periyoda ( yörünge sayısına ) bakılır. Periyodu büyük olanın çapı büyük olur.
2. Aynı periyotta yer alıyorlar ( yörünge sayıları aynı )
ise, atom numarası küçük olanın çapı büyüktür.
3. Yörünge sayıları ve atom numaraları aynı ise elektron sayısı fazla olanın çapı büyüktür.
İzo eşit anlamındadır. İzoelektronikte elektronik dağılımın, izotopta protonun, İzotonda nötronun, izobarda ise kütle numarasının eşitliği söz konudur.
1. İzoelektronik: Elektron dağılımları aynı olan atom veya iyonlara denir. Elektron sayıları ve dağılımları aynı olduğu için kimyasal özellikleri benzerdir.
Örnek:
11Na+ , 10Ne, 9F-, 8O-2, 12Mg+2 atom ve iyonları izoelektroniktir.
2. İzoton: Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı atomlara izoton denir. İzoton atomların p ve e- sayıları farklı olduğu için kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
atomları izotondur.
3. İzobar: Kütle numaraları (p+n) aynı, proton sayıları farklı atomlara izobar denir. İzoton atomlarda olduğu gibi p ve e- sayıları farklı olduğu için kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
atomları izobardır.
4. İzotop:Proton sayıları aynı, nötron sayıları (dolayısıyla kütle numaraları ) farklı atomlara izotop denir. Proton ve elektron sayıları aynı olduğu için kimyasal özellikleri aynı, nötron sayıları farklı olduğu için erime ve kaynama noktası, yoğunluk, yayılma hızı gibi fiziksel özellikleri farklıdır.
Örnek:
İzotop atomların kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıydı. İzotop atomların meydana getirdikleri bileşiklerin de kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır. Çünkü fiziksel özelliklerin farklı olmasına neden olan n sayısı farklılığı ortadan kalkmıyor.
Örnek:
ve nin kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır.
İzotopu olmayan elementlerin sayısı çok azdır. Genellikle elementlerin birden fazla cins atomu vardır.
İzotop atomları olan elementlerin atom ağırlığı izotop atomların doğada bulunma yüzdelerine göre belirlenir.
Örnek:
Klor elementinin ve olmak üzere iki izotopu vardır. Doğada sadeceatomu olsaydı klorun atom ağırlığı 35, sadeceatomu olsaydı klorun atom ağırlığı 37 olacaktı. İkisi beraber olduğuna göre doğada bulunma yüzdelerine göre belirlenmelidir.
izotopundan % 75, izotopundan ise % 25 oranında bulunmaktadır. O halde:
Klor elementinin atom ağırlığı= 35.0,75 + 37.0,25
= 35,5 olmalıdır.
B. Allotrop
Aynı cins atom veya moleküllerin uzayda farklı dizilmesi sonucu meydana gelen farklı molekül veya kristal yapıdaki maddelerdir.
Örnek:
C atomlarından elmas ve grafit meydana gelir.
O atomlarından oksijen molekülü (O2 ) ve ozon molekülü (O3) meydana gelir.
S atomlarının farlı dizilmesinden pek çok allotrop meydana gelir. Başlıca allotropları monoklin kükürt ve rombik kükürttür.
P atomlarından beyaz fosfor ve kırmızı fosfor allotropları meydana gelir.
CaCO3 ün farklı dizilmesinden ise mermer ve kireç taşı olmak üzere iki farklı allotrop meydana gelir.
Allotrop maddelerin bazı kimyasal özellikleri aynı bazıları ise farklıdır. Bu nedenle genel olarak kimyasal özellikleri benzerdir ifadesi daha uygundur.
Molekül büyüklükleri, yoğunlukları, erime ve kaynama noktaları, kimyasal tepkimelere girme yatkınlıkları, fiziksel özellikleri farklıdır.
Aynı tepkimeyi yerdikleri zaman meydana getirdikleri bileşiklerin kimyasal ve fiziksel özellikleri aynıdır. Çünkü fiziksel özelliklerinin farklı olmasına neden olan atomların dizilişlerindeki farlılık bileşik haline geçildiğinde ortadan kalkar.
Örnek:
Elmas, grafite göre zor da olsa yanar ve karbon dioksite (CO2) dönüşür. Elmas ve grafit farklı iken elmastan oluşan CO2, grafitten oluşan CO2 ile aynıdır.
Not: Allotrop maddelerin içinde izotop atomların bulunabileceğini unutmayınız.
Örnek Sorular
1. I.
II.
III.
Yukarıdakilerin hangilerinde verilen iki taneciğin kimyasal özelliği birbirinin aynıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2000 – ÖSS)
2. Bir elementin atomları ile ilgili,
I. Nötron sayıları farklı ise birbirinin izotopudur.
II. Elektron sayıları farklı ise en az biri iyondur.
III. Kütleleri farklı ise birbirinin allotropudur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2000 – ÖSS)
3. X,Y ve Z elementlerinin,
atomlarında aşağıdakilerin hangisinde verilenler birbirlerine eşit değildir?
A) X ve Y nin proton sayıları
B) X ve Y nin nötron sayıları
C) X ve Z nin nötron sayıları
D) Y ve Z nin kütle numaraları
E) Z nin nötron sayısı ile proton sayısı
(2000 – ÖSS)
4. Bir elementin aynı cins atomlarının farklı kristal veya molekül şekillerinin her birine o elementin allotropu denir.
Bu tanıma göre, aşağıdakilerin hangisinde verilen maddeler birbirinin allotropu değildir?
A) Oksijen – Ozon
B) Grafit – Elmas
C) Kırmızı fosfor- Beyaz fosfor
D) Radyoaktif iyot – Radyoaktif olmaya iyot
E) Rombik kükürt – Monoklin
(1992 ÖSS)
5. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangilerinin birbirinin izotopu olduğu kesindir?
I. O2 ( oksijen gazı)- O3 ( ozon gazı)
II. C (elmas) – C ( grafit)
III. H ( hidrojen) – D ( döteryum)
A) Yalnız IB) Yalnız IIC) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
(1990 ÖSS)
8. İzoelektronik X+1, 10Ne ve Z-1 atom ve iyonları için,
I. Aynı periyotta yer alırlar.
II. Atom numarası en büyük olan X tir.
III. Değerlik elektron sayısı en büyük olan Ne dir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve II
D) II ve III E) I ve III
C. Atom Çapı
Atom şekil olarak küreye benzer. Kürenin yarı çapı bilindiğinde , çapı ve hacimde biliniyor demektir.
Atom çapı veya hacmi ile ilgili soruları cevaplaya bilmek için çekirdek ile son yörünge arasındaki uzaklığın (yarı çapın ) bilinmesi yeterlidir.
KüreAtom
Elementlerin atom çapı periyodik sistemde sola ve aşağıya doğru gidildikçe artar.
Aynı periyotta atom çapı değişiminin incelenmesi:
3Li6C 9F
Aynı grupta atom çapının incelenmesi:
3Li
11Na
19K
Sonuç: Aynı grupta bir periyot değişmesiyle atom çapında meydana gelen değişme, aynı periyotta bir grup değişmesiyle atom çapında meydana gelen değişmeden çok çok büyüktür.
Atom veya iyonların çaplarına göre sıralanış istenil-diğinde bakılması gereken öncelik sırası aşağıdaki gibidir.
1. Periyoda ( yörünge sayısına ) bakılır. Periyodu büyük olanın çapı büyük olur.
2. Aynı periyotta yer alıyorlar ( yörünge sayıları aynı )
ise, atom numarası küçük olanın çapı büyüktür.
3. Yörünge sayıları ve atom numaraları aynı ise elektron sayısı fazla olanın çapı büyüktür.
ATOM TEORİLERİ
Atom eski Yunanca da bölünemeyen en küçük parçacık anlamına gelir.
Atomla ilgili pek çok bilim adamı ve düşünür yorum yapmıştır. Bunlardan en ilginci hiçbir pozitif ilimle uğraşmadığı halde Mevlana Celalettin-i Rumi nin yorumudur. Mevlana hazretleri "Güneşi bölerseniz zerreyi, zerreyi bölerseniz güneşi elde edersiniz." demiştir. Bu konu hakkında yorumu Radyoaktiflik konusuna bırakarak tekrar konumuza dönelim.
Bunca yorum ve izah arasında bilimsel deney sonuçlarına dayanarak yapılan ilk atom teorisi Dalton’a ait olduğu için ilk atom teorisi Dalton Atom Teorisi olarak kabul edilir.
DALTON ATOM TEORİSİ
Dalton kütlenin korunumu yasası ve sabit oranlar yasasından yola çıkarak maddeyi oluşturan ve onun bütün özelliklerini gösteren çok küçük parçacıkların olduğu yorumunu yaparak aşağıdaki ilkeleri belirtmiştir.
Dalton’a göre:
1. Bir elementin bütün atomları şekil, büyüklük ve kütle yönüyle aynıdır.
2. Atomlar içi dolu küreciklerdir.
3. Bilinen en küçük parçacık atomdur.
4. Atomlar parçalanamaz, yeniden oluşturulamaz.
5. Atomlar belirli oranlarda birleşerek molekülleri meydana getirir. Elementin bütün atomları aynı olduğu gibi bir bileşiğin de bütün atomları aynıdır.
Dalton teorisinde pek çok yanlışlık ve eksiklik olmasına rağmen çok önemlidir. Kendisinden sonra gelen bilim adamlarına bir kapı aralamış, fikir ortaya atarak tartışılmasını sağlamıştır. Böylece daha doğruya ulaşma imkanı sağlamıştır.
Dalton atom teorisindeki eksiklik ve hatalar:
1. Bir elementin bütün atomları aynı değildir. O dönemde nötron tanecikleri tespit edilemediği için izotop atomların farkına varılamadı. Bir elemente ait bütün atomların proton ve elektron sayısı aynı olmak zorundadır. Nötron sayısı farklı olsa da aynı elemente aittir fakat farklı atomdur.
2. Atomların içi dolu değildir. Aksine boşluklu yapıya sahiptir.
3. Bilinen en küçük parçacık atom değildir. Günümüzde atom çekirdeğini oluşturan 70 çeşit parçacığın var olduğu ve bunların bilinen 50 hareketinin olduğu ifade edilmektedir.
4. Bir elementin bütün atomları aynı olmadığı gibi bir bileşiğin bütün molekülleri de aynı değildir.
THOMSON ATOM MODELİ
Havası alınmış tüplerin iki ucuna yerleştirilen elektrodlara (katot ve anot) yüksek gerilim uygulandığında katottan anoda doğru ışınların yayıldığını ve bu ışınların manyetik alanda da pozitif kutbun etkisiyle sapmaya uğradığını tespit etmiştir. Katot ışınları adı verilen bu ışınlar negatif elektrikle yüklüydü. Thomson, bu ışınların sapmalarından yararlanarak yük /kütle oranlarını hesapladı. Bu oran, iyonların ölçülen yük/kütle oranlarına göre çok büyüktü. Bu sonuca göre katot ışını birimleri negatif yüklü, çok küçük kütleli atom içi parçacıklardı. Atomda negatif (-) yüklü parçacıklar olduğuna göre pozitif (+) yüklü parçacıklarda, yani protonlarda olmalıydı.
Bu tespitlerden sonra Thomson atomda (+) ve (-) yüklü parçacıkların var olduğunu ve bunların atomda rasgele dağıldığını ifade etmiştir. Rasgele dağılmayı da üzümlü kek örneğiyle izah etmiştir.
Thomson atom teorisine göre:
1. Protonlar (+1) birim yüke, elektronlar ise (-1) birim yüke sahiptir.
2. Nötr atomda proton sayısı kadar elektron bulunmaktadır.
3. Elektronların kütlesi protonların kütlesinden çok küçüktür. Bu nedenle ihmal edilebilir.
4. Protonlar ve elektronlar atomda rasgele dağılmıştır.
RUTHERFORD ATOM TEORİSİ
R
necikleri (Helyum çekirdeği) göndermiştir. Bu taneciklerin çok az bir kısmı aynen yansırken bazbelli açılarla yansımız fakat büyük bir bölümü aynen geçmiştir.
Y
Katot ışınları deneyi
1. Alfa (.) taneciklerinin sapmasına yol açan yoğun kesim çekirdekte toplanmıştır.
2. Elektronların bulunduğu hacim, çekirdeğin bulunduğu hacimden çok büyüktür. Atomun büyük bir kısmı boşluklu yapıya sahiptir.
3. Çekirdekteki yük miktarı bir elementin bütün atomları için aynı, farklı atomları için farklıdır.
4. Elektronlar çekirdekten oldukça uzakta yer alırlar.
BOHR ATOM MODELİ
Rutherford, elektronların çekirdekten oldukça uzakta yer aldığını ifade etmişti. Bohr da elektronların ne kadar uzakta yer aldıklarını, çekirdek etrafındaki hareketlerini ve enerjilerini incelemiştir.
Araştırmaları 1H, 2He ve 3Li+ gibi küçük atom ve iyonlar üzerinde olmuştur.
Elde ettiği sonuçlar küçük atomlar için doğru iken büyük atomlar için hatalı olmuştur.
BOHR ATOM TEORİSİNE GÖRE:
1. Elektronlar çekirdekten oldukça uzakta belli enerji düzeyinde bulunurlar. Enerjileri kuantlıdır. Çekirdekten uzaklaştıkça elektronun enerjisi de artar.
Yörünge sayısı (n) olmak üzere yörüngenin sahip olduğu enerji (E):
bağıntısı ile bulunur.
2. Elektronlar yüksek enerji düzeyinden düşük enerji düzeyine geçerken enerji yayarlar. Düşük enerji düzeyinden yüksek enerji düzeyine geçerken enerji alırlar. Bu olaya uyarılma denir.
3. Elektronlar çekirdek etrafında dairesel hareket yaparlar.
HEİSENBERG BELİRSİZLİK PRENSİBİ
Bir atom veya iyonda çekirdek etrafında hareket eden elektronun yeri ve hızı aynı anda tespit edilemez.Hızı tespit edilirken yeri, yeri tespit edilirken hızı tespit edilemez.
MODERN ATOM TEORİSİ
Günümüzdeki atom bilgisini ifade eden teoridir.
Elektronların kütlesinin çok küçük olduğunu ve çok hızlı hareket ettiğini ifade ederek Heisenberg belirsizlik ilkesini kabul eder.
Elektronlar, çekirdek etrafında bir daire etrafında hareket etmezler. Üç boyutlu eksen üzerinde dalgasal hareket yaparlar.
Elektronların bulunduğu yerden değil, bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerden bahsedilebilir. Elektronların bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerlere orbital denir.
Atomlar temel enerji düzeyinde iken ışık yaymazlar. Uyarılmış atomun temel enerji düzeyine dönüşümü sırasında enerji yayar.
Modern atom teorisinde yer alan orbitalleri ve elektronların dizilişini daha sonra inceleyeceğiz.
3. Rutherford deneyinde ince altın levha üzerine gönderilen alfa (.) taneciklerinin küçük bir kısmının geri yansıması aşağıdakilerden hangisi ile açıklanır?
A) Atomda (+) ve (-) yükler dengelenmiştir.
B) Elektronlara çarpan (.) tanecikleri geri yansır.
C) Atomdaki (+) yük yoğun olarak küçük bir hacimde toplanmıştır.
D) Atomda (-) yük tanecikleri (.) taneciklerini çeker.
E) Atom hacminin büyük bir kısmı (.) tanecikleri için yansıtıcıdır.
(1982-ÖYS)
Atomla ilgili pek çok bilim adamı ve düşünür yorum yapmıştır. Bunlardan en ilginci hiçbir pozitif ilimle uğraşmadığı halde Mevlana Celalettin-i Rumi nin yorumudur. Mevlana hazretleri "Güneşi bölerseniz zerreyi, zerreyi bölerseniz güneşi elde edersiniz." demiştir. Bu konu hakkında yorumu Radyoaktiflik konusuna bırakarak tekrar konumuza dönelim.
Bunca yorum ve izah arasında bilimsel deney sonuçlarına dayanarak yapılan ilk atom teorisi Dalton’a ait olduğu için ilk atom teorisi Dalton Atom Teorisi olarak kabul edilir.
DALTON ATOM TEORİSİ
Dalton kütlenin korunumu yasası ve sabit oranlar yasasından yola çıkarak maddeyi oluşturan ve onun bütün özelliklerini gösteren çok küçük parçacıkların olduğu yorumunu yaparak aşağıdaki ilkeleri belirtmiştir.
Dalton’a göre:
1. Bir elementin bütün atomları şekil, büyüklük ve kütle yönüyle aynıdır.
2. Atomlar içi dolu küreciklerdir.
3. Bilinen en küçük parçacık atomdur.
4. Atomlar parçalanamaz, yeniden oluşturulamaz.
5. Atomlar belirli oranlarda birleşerek molekülleri meydana getirir. Elementin bütün atomları aynı olduğu gibi bir bileşiğin de bütün atomları aynıdır.
Dalton teorisinde pek çok yanlışlık ve eksiklik olmasına rağmen çok önemlidir. Kendisinden sonra gelen bilim adamlarına bir kapı aralamış, fikir ortaya atarak tartışılmasını sağlamıştır. Böylece daha doğruya ulaşma imkanı sağlamıştır.
Dalton atom teorisindeki eksiklik ve hatalar:
1. Bir elementin bütün atomları aynı değildir. O dönemde nötron tanecikleri tespit edilemediği için izotop atomların farkına varılamadı. Bir elemente ait bütün atomların proton ve elektron sayısı aynı olmak zorundadır. Nötron sayısı farklı olsa da aynı elemente aittir fakat farklı atomdur.
2. Atomların içi dolu değildir. Aksine boşluklu yapıya sahiptir.
3. Bilinen en küçük parçacık atom değildir. Günümüzde atom çekirdeğini oluşturan 70 çeşit parçacığın var olduğu ve bunların bilinen 50 hareketinin olduğu ifade edilmektedir.
4. Bir elementin bütün atomları aynı olmadığı gibi bir bileşiğin bütün molekülleri de aynı değildir.
THOMSON ATOM MODELİ
Havası alınmış tüplerin iki ucuna yerleştirilen elektrodlara (katot ve anot) yüksek gerilim uygulandığında katottan anoda doğru ışınların yayıldığını ve bu ışınların manyetik alanda da pozitif kutbun etkisiyle sapmaya uğradığını tespit etmiştir. Katot ışınları adı verilen bu ışınlar negatif elektrikle yüklüydü. Thomson, bu ışınların sapmalarından yararlanarak yük /kütle oranlarını hesapladı. Bu oran, iyonların ölçülen yük/kütle oranlarına göre çok büyüktü. Bu sonuca göre katot ışını birimleri negatif yüklü, çok küçük kütleli atom içi parçacıklardı. Atomda negatif (-) yüklü parçacıklar olduğuna göre pozitif (+) yüklü parçacıklarda, yani protonlarda olmalıydı.
Bu tespitlerden sonra Thomson atomda (+) ve (-) yüklü parçacıkların var olduğunu ve bunların atomda rasgele dağıldığını ifade etmiştir. Rasgele dağılmayı da üzümlü kek örneğiyle izah etmiştir.
Thomson atom teorisine göre:
1. Protonlar (+1) birim yüke, elektronlar ise (-1) birim yüke sahiptir.
2. Nötr atomda proton sayısı kadar elektron bulunmaktadır.
3. Elektronların kütlesi protonların kütlesinden çok küçüktür. Bu nedenle ihmal edilebilir.
4. Protonlar ve elektronlar atomda rasgele dağılmıştır.
RUTHERFORD ATOM TEORİSİ
R
necikleri (Helyum çekirdeği) göndermiştir. Bu taneciklerin çok az bir kısmı aynen yansırken bazbelli açılarla yansımız fakat büyük bir bölümü aynen geçmiştir.
Y
Katot ışınları deneyi
1. Alfa (.) taneciklerinin sapmasına yol açan yoğun kesim çekirdekte toplanmıştır.
2. Elektronların bulunduğu hacim, çekirdeğin bulunduğu hacimden çok büyüktür. Atomun büyük bir kısmı boşluklu yapıya sahiptir.
3. Çekirdekteki yük miktarı bir elementin bütün atomları için aynı, farklı atomları için farklıdır.
4. Elektronlar çekirdekten oldukça uzakta yer alırlar.
BOHR ATOM MODELİ
Rutherford, elektronların çekirdekten oldukça uzakta yer aldığını ifade etmişti. Bohr da elektronların ne kadar uzakta yer aldıklarını, çekirdek etrafındaki hareketlerini ve enerjilerini incelemiştir.
Araştırmaları 1H, 2He ve 3Li+ gibi küçük atom ve iyonlar üzerinde olmuştur.
Elde ettiği sonuçlar küçük atomlar için doğru iken büyük atomlar için hatalı olmuştur.
BOHR ATOM TEORİSİNE GÖRE:
1. Elektronlar çekirdekten oldukça uzakta belli enerji düzeyinde bulunurlar. Enerjileri kuantlıdır. Çekirdekten uzaklaştıkça elektronun enerjisi de artar.
Yörünge sayısı (n) olmak üzere yörüngenin sahip olduğu enerji (E):
bağıntısı ile bulunur.
2. Elektronlar yüksek enerji düzeyinden düşük enerji düzeyine geçerken enerji yayarlar. Düşük enerji düzeyinden yüksek enerji düzeyine geçerken enerji alırlar. Bu olaya uyarılma denir.
3. Elektronlar çekirdek etrafında dairesel hareket yaparlar.
HEİSENBERG BELİRSİZLİK PRENSİBİ
Bir atom veya iyonda çekirdek etrafında hareket eden elektronun yeri ve hızı aynı anda tespit edilemez.Hızı tespit edilirken yeri, yeri tespit edilirken hızı tespit edilemez.
MODERN ATOM TEORİSİ
Günümüzdeki atom bilgisini ifade eden teoridir.
Elektronların kütlesinin çok küçük olduğunu ve çok hızlı hareket ettiğini ifade ederek Heisenberg belirsizlik ilkesini kabul eder.
Elektronlar, çekirdek etrafında bir daire etrafında hareket etmezler. Üç boyutlu eksen üzerinde dalgasal hareket yaparlar.
Elektronların bulunduğu yerden değil, bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerden bahsedilebilir. Elektronların bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yerlere orbital denir.
Atomlar temel enerji düzeyinde iken ışık yaymazlar. Uyarılmış atomun temel enerji düzeyine dönüşümü sırasında enerji yayar.
Modern atom teorisinde yer alan orbitalleri ve elektronların dizilişini daha sonra inceleyeceğiz.
3. Rutherford deneyinde ince altın levha üzerine gönderilen alfa (.) taneciklerinin küçük bir kısmının geri yansıması aşağıdakilerden hangisi ile açıklanır?
A) Atomda (+) ve (-) yükler dengelenmiştir.
B) Elektronlara çarpan (.) tanecikleri geri yansır.
C) Atomdaki (+) yük yoğun olarak küçük bir hacimde toplanmıştır.
D) Atomda (-) yük tanecikleri (.) taneciklerini çeker.
E) Atom hacminin büyük bir kısmı (.) tanecikleri için yansıtıcıdır.
(1982-ÖYS)
KİMYASAL DENKLEMLER
KİMYASAL REAKSİYONLAR
Maddenin molekül yapsında meydana gelen değişmelere kimyasal olay denir. H2 gazının O2 ile yanması,aL metalinin asitte çözünmesi bir kimyasal olaydır.
REAKSİYON ÇEŞİTLERİ
1. Asitlerle Bazların Reaksiyonu
*Asit ve bazın tepkimesinden tuz ve su oluşur.Bu reaksiyonlara nötürleşme reaksiyonu denir.
Asit + Baz ----- Tuz + Su
2HCL + Mg(OH)2 ----- MgCl2 + 2H2O
3H2SO4 + AL(OH)3 ------ AL2(SO4)3 + 6H2O * Reaksiyona giren baz anhidrobaz (susuz baz) ise sadece tuz oluşur. NH3 anhidrobazdır. NH3ün asitlerle tepkimesinden H2O oluşmaz.
NH3 + HCl ------ NH4Cl
2NH3 + H2SO4 ------- (NH4)2S *Asidik oksitler,bazlarla tepkimeye girerek,tuz ve su oluştururlar.
SO2 + 2KOH ------- K2SO3 + H2O
SO3 + 2NaOH ------ Na2SO4 + H2O * Bazik oksitler,aistlerle tepkimeye girerek tuz ve H2O oluştururlar.
Na2O + 2HCl ------ 2NaCl + H2O
MgO + H2SO4 ------ MgSO4 + H2O
* Asidik oksitler,bazik oksitlerle tepkime verirler. Yalnızca tuz oluşur. Reaktiflerde Hidrojen olmadığından H20 oluşmaz.
SO3 + CaO ------- CaSO4
CO2 + K2O ------- K2CO3
* Bazik özellik gösteren karbonatlı bileşiklerin,asitlerle tepkimelerinden CO2(g) açığa çıkar.
Na2CO3 + 2HCl ------- 2NaCl + CO2(g) + H2O
2. Metallerin Asitlerle Reaksiyonları
Asitler,hidrojenden aktif maddelerle reaksiyona girdiklerinde,
Metal + Asit ------ Tuz + H2(g) tepkimesi gerçekleşir.
Fe + 2HCl ------ FeCl2 + H2
Fakat asiler,soy metallerre (Cu,Ag,Hg,Au ve Pt) etkie etmezler.Ancak yarısoymetallere (Cu,Ag,Hg) derişik H2SO4 ve HNO3 yükseltgen olarak etki ederler. HNO3 derişik olduğunda NO2 seyreltik asit olduğundan NO gazı açığa çıkar.
Cu + 4HNO3 ------ Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O (derişik)
3Cu + 8HNO3 ------ 3Cu(NO3)2 + 2NO(g) + 4H2O
NOTE: Soy metallerin oksitleri aistlerle reaksiyona girerler.
Cu + HCl ------ reaksiyon vermez
CuO + HCl ------ CuCl2 + H2O
3. Metallerin Bazlarla Reaksiyonları
Metaller,bazlarla tepkime vermezler.Bazlar ancak amfoter metallerle(Zn,Al,Cr,Pb) özel tepkime verirler. Amfoter metallerin bazlarla tepkimelerinden kompleks tuz ve H2 gazı oluşur.
Fe + NaOH ------ Tepkime olmaz.
Li + KOH ------ Tepkime olmaz.
Zn + 2KOH ------ K2ZnO2 + H2(g)
4. Yanma Reaksiyonları
O2(g) ile reaksiyona girmeye yanma reaksiyonu denir. Maddeler yandıklarında içerdikleri elementlerin oksitlerini oluştururlar.
C + O2 ------ CO2
H2 + ½ O2 ------- H2O
5. Yer Değiştirme Reaksiyonları (Aktiflik)
Maddelerin kimyasal reaksiyonlara girme isteklerine aktiflik denir. X meteli Y metalinden daha istemli olarak su ile reaksiyon veriyorsa; X metali Y metalinden daha aktiftir denir. Aktif olan maddeler daima pasif maddelerle yer değiştirir.
a. Metallerin yer değiştirmesi: Aktif olan metaller kendisinden pasif olan elementi indirgerler. Zn metali Cu metalinden aktiftir. Zn metali Cu metalini,bileşiklerinden koparıp bileşikteki anyonla kendisi bileşik yapar. Bakırda metalik hale indirgenir.
Zn(k) + CuCl2 ------ Cu(k) + ZnCl2
1. Li,Rb,K,Ba,Sr,Ca,Na: Bu elementler soğuk su ile şiddetli reaksiyon verirler,çok aktiftirler.
2. Mg,Al,Mn,Zn,Cr,Cd,Fe: Bu elementler sıcak su ile reaksiyon verirler,aktiftirler.
3. Co,Ni,Sn,Pb,H: Bu elementler ancak asitler ile tepkime verirler.
4. Cu,Hg,Ag,Pt,Au: Asitler ile de tepkime vermezler.
b. Anyonların yer değiştirmesi
Aktif olan anyon,pasif olan anyonu bileşiğinden ayırır.
MgS + Cl2 ------ MgCl2 + S
c. Anyon ve katyonun yer değiştirmesi
Karıştırılan maddelerdeki anyonlar yer değişir. Çözünürlüğü kötü olan maddeler çöker.
AlCl3 + 3AgNO3 ------ 3AgCl + Al(NO3)3 Tepkimesinde 3AgCl çöker.
6. Analiz ve Sentez (Ayrıştırma ve Birleştirme)
Analiz (ayrıştırma) bir bileşiğin kendisini oluşturan maddelere ayrıştırılmasına denir.
KLClO3 ------ KCl + 3/2O2
FeS ------- Fe + S
CaCO3 ------- CaO + CO2
Sentez (Birleştirme) küçük taneciklerin birleşerek büyük tanecikler oluşturduğu reaksiyonlara denir.
Ca + Br2 ------- CaBr2
H2 + 1/2O2 ------- H2O
İşte böyle değerliği tam belli olmayan elementlerin oluşturacağı bileşikler soruda verilir.
Analiz reaksiyonları genellikle endotermik olurken,sentez reaksiyonları genellikle ekzotermiktir.
7. Isı Bakımından Reaksiyonlar
Isı veren reaksiyonlara ekzotermik,ısı alan reaksiyonlara endotermik tepkimeler denir.
2SO2 + O2 ------ 2SO3 + ısı(Ekzotermik)
CaCO3 + ısı ------ CaO + CO2 (Endotermik)
8. Çekirdek Tepkimeleri
Çekirdekte gerçekleşen tepkimelere denir.
a. Doğal radyoaktif tepkimeler: Kararsız olan elementlerin kendiliğinden ışıma yapmalarına denir.
234 226
92U ------ 88 Ra + 2 alfa
b. Füzyon tepkimeleri: Küçük kararsız atomların reaksiyon sonucu büyük atomlara dönüşmesine denir.
c. Fisyon tepkimeleri: Büyük kararsız atomların,küçük atomlara parçalanmasına denir.
KİMYASAL DENKLEMLERİN EŞİTLENMESİ
Daha önce de görüldüğü gibi bir kimyasal reaksiyonda atomların çeşidi ve sayısı korunur.İşte bunları sağlamak için denklemleri eşitlememiz gerekir.
Basit denklemler eşitlenirken,
1. Yapısı en karışık olanın katsayısı 1 alınır.
2. Daha sonra diğer atomlar sayma yöntemi ile eşitlenir.
Bir Kimyasal reaksiyonda;
Korunanlar
1. Atom cinsi ve sayısı
2. Kütle
3. Toplam proton,elektron,nötron sayısı
4. Toplam yük
5. Çekidek yapısı
Korunmayanlar
1. Mol sayısı korunmayabilir
2. Hacim korunmayabilir
3. Madde sayısı korunmayabilir
4. Fizksel ve kimyasal özellik korunmaz
5. Atomların çapı ve elektron sayısı korunmaz
ELEKTRON ALIŞ-VERİŞİ ve TEPKİMLERİN ÖNCEDEN TAHMİNİ (REDOKS)
Kimyanın asıl konusu elektronları incelemektir. Çünkü doğada cereyan eden kimyasal olyalar elektron alışverişi ile olmaktadır. Kimya bilimi de bunları inceliyor. Lise 1 de kimyasal reaksiyonları çeşitli gruplarda incelemek mümkündür. Bu reaksiyon çeşitlerinden bir tanesi elektron alış verişi ile olan reaksiyonlardır.
Maddelerin birinin vermiş olduğu elektronu diğer madde alarak reaksiyonlar gerçekleşiyor. Kimya açısından bu reaksiyonlar çok önemlidir. Çünkü nötr halde iken proton sayısı ile elektron sayısı birbirine eşit ve zıt yüklüdürler. Eğer madde elektronunu kaybederse(-) yüklerde azalma olacağından ve pozitif yüklü proton sayısında azalma olmayacağından dolayı madde pozitif yüklü iyon haline gelecektir. Eğer madde pozitif hale geliyorsa yani elektron sayısı azalıyorsa madde yükseltgeniyor demektir. Yani bir atom (+3) değerlik kazanınca bu atom (3) elektron vermiş demektir.
Maddenin molekül yapsında meydana gelen değişmelere kimyasal olay denir. H2 gazının O2 ile yanması,aL metalinin asitte çözünmesi bir kimyasal olaydır.
REAKSİYON ÇEŞİTLERİ
1. Asitlerle Bazların Reaksiyonu
*Asit ve bazın tepkimesinden tuz ve su oluşur.Bu reaksiyonlara nötürleşme reaksiyonu denir.
Asit + Baz ----- Tuz + Su
2HCL + Mg(OH)2 ----- MgCl2 + 2H2O
3H2SO4 + AL(OH)3 ------ AL2(SO4)3 + 6H2O * Reaksiyona giren baz anhidrobaz (susuz baz) ise sadece tuz oluşur. NH3 anhidrobazdır. NH3ün asitlerle tepkimesinden H2O oluşmaz.
NH3 + HCl ------ NH4Cl
2NH3 + H2SO4 ------- (NH4)2S *Asidik oksitler,bazlarla tepkimeye girerek,tuz ve su oluştururlar.
SO2 + 2KOH ------- K2SO3 + H2O
SO3 + 2NaOH ------ Na2SO4 + H2O * Bazik oksitler,aistlerle tepkimeye girerek tuz ve H2O oluştururlar.
Na2O + 2HCl ------ 2NaCl + H2O
MgO + H2SO4 ------ MgSO4 + H2O
* Asidik oksitler,bazik oksitlerle tepkime verirler. Yalnızca tuz oluşur. Reaktiflerde Hidrojen olmadığından H20 oluşmaz.
SO3 + CaO ------- CaSO4
CO2 + K2O ------- K2CO3
* Bazik özellik gösteren karbonatlı bileşiklerin,asitlerle tepkimelerinden CO2(g) açığa çıkar.
Na2CO3 + 2HCl ------- 2NaCl + CO2(g) + H2O
2. Metallerin Asitlerle Reaksiyonları
Asitler,hidrojenden aktif maddelerle reaksiyona girdiklerinde,
Metal + Asit ------ Tuz + H2(g) tepkimesi gerçekleşir.
Fe + 2HCl ------ FeCl2 + H2
Fakat asiler,soy metallerre (Cu,Ag,Hg,Au ve Pt) etkie etmezler.Ancak yarısoymetallere (Cu,Ag,Hg) derişik H2SO4 ve HNO3 yükseltgen olarak etki ederler. HNO3 derişik olduğunda NO2 seyreltik asit olduğundan NO gazı açığa çıkar.
Cu + 4HNO3 ------ Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O (derişik)
3Cu + 8HNO3 ------ 3Cu(NO3)2 + 2NO(g) + 4H2O
NOTE: Soy metallerin oksitleri aistlerle reaksiyona girerler.
Cu + HCl ------ reaksiyon vermez
CuO + HCl ------ CuCl2 + H2O
3. Metallerin Bazlarla Reaksiyonları
Metaller,bazlarla tepkime vermezler.Bazlar ancak amfoter metallerle(Zn,Al,Cr,Pb) özel tepkime verirler. Amfoter metallerin bazlarla tepkimelerinden kompleks tuz ve H2 gazı oluşur.
Fe + NaOH ------ Tepkime olmaz.
Li + KOH ------ Tepkime olmaz.
Zn + 2KOH ------ K2ZnO2 + H2(g)
4. Yanma Reaksiyonları
O2(g) ile reaksiyona girmeye yanma reaksiyonu denir. Maddeler yandıklarında içerdikleri elementlerin oksitlerini oluştururlar.
C + O2 ------ CO2
H2 + ½ O2 ------- H2O
5. Yer Değiştirme Reaksiyonları (Aktiflik)
Maddelerin kimyasal reaksiyonlara girme isteklerine aktiflik denir. X meteli Y metalinden daha istemli olarak su ile reaksiyon veriyorsa; X metali Y metalinden daha aktiftir denir. Aktif olan maddeler daima pasif maddelerle yer değiştirir.
a. Metallerin yer değiştirmesi: Aktif olan metaller kendisinden pasif olan elementi indirgerler. Zn metali Cu metalinden aktiftir. Zn metali Cu metalini,bileşiklerinden koparıp bileşikteki anyonla kendisi bileşik yapar. Bakırda metalik hale indirgenir.
Zn(k) + CuCl2 ------ Cu(k) + ZnCl2
1. Li,Rb,K,Ba,Sr,Ca,Na: Bu elementler soğuk su ile şiddetli reaksiyon verirler,çok aktiftirler.
2. Mg,Al,Mn,Zn,Cr,Cd,Fe: Bu elementler sıcak su ile reaksiyon verirler,aktiftirler.
3. Co,Ni,Sn,Pb,H: Bu elementler ancak asitler ile tepkime verirler.
4. Cu,Hg,Ag,Pt,Au: Asitler ile de tepkime vermezler.
b. Anyonların yer değiştirmesi
Aktif olan anyon,pasif olan anyonu bileşiğinden ayırır.
MgS + Cl2 ------ MgCl2 + S
c. Anyon ve katyonun yer değiştirmesi
Karıştırılan maddelerdeki anyonlar yer değişir. Çözünürlüğü kötü olan maddeler çöker.
AlCl3 + 3AgNO3 ------ 3AgCl + Al(NO3)3 Tepkimesinde 3AgCl çöker.
6. Analiz ve Sentez (Ayrıştırma ve Birleştirme)
Analiz (ayrıştırma) bir bileşiğin kendisini oluşturan maddelere ayrıştırılmasına denir.
KLClO3 ------ KCl + 3/2O2
FeS ------- Fe + S
CaCO3 ------- CaO + CO2
Sentez (Birleştirme) küçük taneciklerin birleşerek büyük tanecikler oluşturduğu reaksiyonlara denir.
Ca + Br2 ------- CaBr2
H2 + 1/2O2 ------- H2O
İşte böyle değerliği tam belli olmayan elementlerin oluşturacağı bileşikler soruda verilir.
Analiz reaksiyonları genellikle endotermik olurken,sentez reaksiyonları genellikle ekzotermiktir.
7. Isı Bakımından Reaksiyonlar
Isı veren reaksiyonlara ekzotermik,ısı alan reaksiyonlara endotermik tepkimeler denir.
2SO2 + O2 ------ 2SO3 + ısı(Ekzotermik)
CaCO3 + ısı ------ CaO + CO2 (Endotermik)
8. Çekirdek Tepkimeleri
Çekirdekte gerçekleşen tepkimelere denir.
a. Doğal radyoaktif tepkimeler: Kararsız olan elementlerin kendiliğinden ışıma yapmalarına denir.
234 226
92U ------ 88 Ra + 2 alfa
b. Füzyon tepkimeleri: Küçük kararsız atomların reaksiyon sonucu büyük atomlara dönüşmesine denir.
c. Fisyon tepkimeleri: Büyük kararsız atomların,küçük atomlara parçalanmasına denir.
KİMYASAL DENKLEMLERİN EŞİTLENMESİ
Daha önce de görüldüğü gibi bir kimyasal reaksiyonda atomların çeşidi ve sayısı korunur.İşte bunları sağlamak için denklemleri eşitlememiz gerekir.
Basit denklemler eşitlenirken,
1. Yapısı en karışık olanın katsayısı 1 alınır.
2. Daha sonra diğer atomlar sayma yöntemi ile eşitlenir.
Bir Kimyasal reaksiyonda;
Korunanlar
1. Atom cinsi ve sayısı
2. Kütle
3. Toplam proton,elektron,nötron sayısı
4. Toplam yük
5. Çekidek yapısı
Korunmayanlar
1. Mol sayısı korunmayabilir
2. Hacim korunmayabilir
3. Madde sayısı korunmayabilir
4. Fizksel ve kimyasal özellik korunmaz
5. Atomların çapı ve elektron sayısı korunmaz
ELEKTRON ALIŞ-VERİŞİ ve TEPKİMLERİN ÖNCEDEN TAHMİNİ (REDOKS)
Kimyanın asıl konusu elektronları incelemektir. Çünkü doğada cereyan eden kimyasal olyalar elektron alışverişi ile olmaktadır. Kimya bilimi de bunları inceliyor. Lise 1 de kimyasal reaksiyonları çeşitli gruplarda incelemek mümkündür. Bu reaksiyon çeşitlerinden bir tanesi elektron alış verişi ile olan reaksiyonlardır.
Maddelerin birinin vermiş olduğu elektronu diğer madde alarak reaksiyonlar gerçekleşiyor. Kimya açısından bu reaksiyonlar çok önemlidir. Çünkü nötr halde iken proton sayısı ile elektron sayısı birbirine eşit ve zıt yüklüdürler. Eğer madde elektronunu kaybederse(-) yüklerde azalma olacağından ve pozitif yüklü proton sayısında azalma olmayacağından dolayı madde pozitif yüklü iyon haline gelecektir. Eğer madde pozitif hale geliyorsa yani elektron sayısı azalıyorsa madde yükseltgeniyor demektir. Yani bir atom (+3) değerlik kazanınca bu atom (3) elektron vermiş demektir.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)